شخصیت معلم

فصلی از کتاب ویژگی‌های معلم مؤثر؛ ترجمه و تألیف خیریه‌بیگم حائری‌زاده، لیلی محمدحسین؛ انتشارات منظومه خرد

راهبری ظریف تو بر همه‌ی آن‌چه انجام می‌دهم تأثیر نهاده است.

از این روست که وقتی به کسی کمک می‌کنم دست یاری‌گر تو هم آن جاست. وقتی درد و رنج دوستی را کاهش می‌دهم، او به تو مدیون است. وقتی راهی بهتر را، چه با گفتار و چه با مثال، به کودکی می‌نمایانم تو معلمم هستی. چون آن‌چه انجام می‌دهم بازتابی از ارزش‌های توست. هر اشتباهی را که بخواهم اصلاح کنم، هر قلبی را روشنی بخشم، هر چیز کوچکی را با کسی تقسیم کنم، هر باری که در کاستنش بکوشم، هر اندازه که کوچک و ناچیز باشد، هدیه‌ای است تقدیم به تو.

تویی که محبت را به من آموختی و اکنون نوبت من است که محبت کردن را بیاموزم؛ زیرا بدون محبت زندگی ما چیز مهمی نیست. ساعت‌ها می‌گذرند و من فکر می‌کنم که بین بخشیدن و از یاد بردن چه فرقی است؟ … فرقشان این است که آدم وقتی می‌بخشد کاملاً فراموش می‌کند، ولی وقتی فقط از یاد می‌برد خیلی وقت‌ها باز به‌یاد می‌آورد و تو به من آموختی که ببخشم.

یادداشت یکی از دانش‌آموزان به ثریا ‌امیرجعفری^۱

بخش اعظم تحقیقات مربوط به اثربخشی معلم بر ارتباط میان رفتار معلم و موفقیت دانش‌آموزان تأکید دارد. مطالعات حاکی از آن است که فرایند‌های آموزشی و مدیریتی کلید اثربخشی هستند، اما بسیاری از پاسخ‌ها در مصاحبه‌ها و نظرسنجی‌هایی که در مورد آموزش مؤثر انجام شده‌اند، بر این نکته تأکید دارند که ویژگی‌های عاطفی معلم یا رفتار‌های احساسی و اجتماعی او، بیش از روش تعلیم و تربیت وی اهمیت دارند. تحقیقات گوناگون راجع به آموزش مؤثر ارتباط بین تأثیر روان‌شناختی معلم بر دانش‌آموزان و پیشرفت تحصیلی آنان را نشان می‌دهند. این فصل به ویژگی‌های عاطفی معلم و ارتباط آن با آموزش مؤثر می‌پردازد.

نقش همدلی

معلمان مؤثر به گونه‌ای با دانش‌آموزان خود همدلی می‌کنند که آن‌ها نیز از این همدلی آگاه می‌شوند. تحقیقاتی که درباره‌ی ویژگی‌های یک معلم خوب انجام شده است، اهمیت همدلی را در نظر معلمان و دانش‌آموزان نشان می‌دهند.

همدلی هم مانند اثربخشی واژه‌ای است که معانی بسیاری را دربرمی‌گیرد. یکی از تحقیقات، همدلی را کشف بهترین ویژگی در دانش‌آموز از راه تأیید و تشویق می‌داند. ظاهراً ویژگی‌های همدلی چیزی بیش از شناخت دانش‌آموزان است و ویژگی‌های کیفی‌ای چون صبر، اعتماد، صداقت و شهامت را در برمی‌گیرد ویژگی‌های خاصی که نشان‌دهنده‌ی همدلی معلم است، عبارتند از: گوش کردن، آرامش، فهم، شناختِ تک‌تک دانش‌آموزان، شوروشوق و عشق به همه‌ی دانش‌آموزان.

گوش کردن

معلمان مؤثر به حرف دانش‌آموزان با تمرکز و علاقه گوش می‌دهند تا به او بفهمانند که نه تنها به آنچه در کلاس درس می‌گذرد توجه دارند، بلکه

به زندگی آنان نیز علاقه‌مندند. این معلمان ارتباطی دوطرفه ایجاد می‌کنند که اعتماد، تدبیر، صداقت، فروتنی و توجه را پدید می‌آورد. آن‌ها وقتی به دانش‌آموزی گوش می‌دهند، واقعاً به حرف او توجه دارند و حرفش را می‌فهمند. زمان خود را صرف بهبود زندگی دانش‌آموزان می‌کنند و با مهربانی و صبر و آرامش نشان می‌دهند که آن‌ها را درک می‌کنند. این ارتباط دو طرفه در صورتی ایجاد می‌شود که گوش کردن معلم همدلی وی را نشان دهد. این همدلی به قول استفان کاوی: «الزاماً به مفهوم موافقت با سخنان فرد دیگر نیست، بلکه از درک کردن ژرف و عمیق توأم با احساس، عواطف و ‌اندیشه ناشی می‌شود. در گوش کردن همدلانه، تنها از گوش‌های خود استفاده نمی‌کنیم، بلکه از قلب و چشم‌هایمان نیز مدد می‌جوییم. وقتی با نیت درک و فهم دیگری گوش می‌دهیم، با روح وی رابطه‌ی عمیقی برقرار می‌کنیم و هر چه او روحاً لمس و مشاهده می‌کند، زود و آسان کشف می‌کنیم.»^۲

علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهند که دانش‌آموزان به معلمانی ارج می‌نهند که مهربان، آرام و مشوق باشند. آرامش معلم به‌ویژه در دوره‌ی ابتدایی، نشانی از همدلی و عاملی مهم در اثربخشی است.

درک کردن

درک معلم از دغدغه‌ها و سؤال‌های دانش‌آموزان ارزش زیادی برای آنان را دارد. مصاحبه‌هایی که با دانش‌آموزان انجام شده حاکی از آن است که آن‌ها معلمانی را دوست دارند که به حرف‌هایشان گوش می‌دهند و آن‌ها را در حل مسائلشان کمک می‌کنند. معلمانی را که به آن‌ها احترام متقابل می‌گذارند و مایلند درباره‌ی زندگی و تجارب شخصی خود گفت‌وگو کنند، دوست دارند. با ارائه‌ی مناسب تجارب شخصی، معلمان در نظر دانش‌آموزان تبدیل به انسان‌هایی عادی می‌شوند. در این‌صورت، راهنمایی‌های معلم را بهتر می‌پذیرند. هنگامی که معلم بتواند دغدغه و احساس واقعی خود را به دانش‌آموزان منتقل کند، برای شنیدن مسائلشان در دسترس آن‌ها باشد و آن‌ها را عمیقاً درک کند در این صورت شخصیت مشروع و قابل احترامی برای مراجعه و مشاوره‌ی آنان می‌شود.

شناخت دانش‌آموزان

معلمان مؤثر و همدل در داخل و خارج مدرسه از هر فرصتی برای ایجاد ارتباط و شناخت دانش‌آموزان خود استفاده می‌کنند، لذا آنان تک‌تک دانش‌آموزان را می‌شناسند. از این‌رو نه تنها به سبک یادگیری و نیاز‌های آن‌ها واقفند، بلکه از شخصیت، علایق و حساسیت‌های آنان و همین‌طور موقعیت‌های خاصی که بر رفتار و عملکرد هر یک از آنان در مدرسه تأثیر می‌گذارد، آگاه هستند. معلمان مؤثر به همه‌ی دانش‌آموزان مستقل از وضعیت درسی‌شان، احترام می‌گذارند.

تحقیقات در مورد معلمانی که با دانش‌آموزانشان همدلی می‌کنند نکات زیر را نشان داده است:

• معلمینی که با دانش‌آموزانشان همدلی می‌کنند، ارتباطاتی با آنان ایجاد می‌کنند که فرایند یادگیری را تقویت می‌کند.
• معلمان مؤثر به طور مستمر عشق خود به بچه‌ها را چون یک عامل اصلی برای موفقیتشان مورد تأکید قرار می‌دهند.
• معلمینی که جو کلاسی آنان حمایت‌کننده و دلگرم‌کننده است، فضای یادگیری مؤثرتری برای همه‌ی دانش‌آموزان ایجاد می‌کنند.
• معلمین دلسوز، از فرهنگ خارج از مدرسه‌ی دانش‌آموزان آگاه هستند.
• معلمین با عاطفه معتقدند که همه‌ی دانش‌آموزان حق دارند معلمی شایسته و دلسوز داشته باشند.
• معلمین دلسوز، به رازداری در ارتباط خود با دانش‌آموزان توجه دارند.
• در نظر معلمین مؤثر برای توسعه‌ی شخصی دانش‌آموزان تا بالاترین سطح توان بالقوه، توجه به اصول اخلاقی همدلی و یادگیری حایز اهمیت است.

نقش انصاف و احترام

نگاهش را بینمان تقسیم می‌کرد.

رفتارش برایمان معنی داشت.

علت عصبانیتش را توضیح می‌داد.

حتماً معلمان دوران دانش‌آموزی خودتان را به یاد دارید. آن‌هایی که برایتان محترم بودند و هنوز هم که به یادشان می‌افتید، برایشان احترام قایلید. این گروه معلمان همان‌هایی هستند که مثل یک دوست قابل اعتماد بودند. آن‌ها حقیقت را می‌گفتند و عادل بودند هر قدر هم که شما را دوست داشتند، خطا‌هایتان را انکار نمی‌کردند. منصف بودند و به اشتباهات خودشان هم اعتراف می‌کردند و تغییر رفتار شما منجر به تغییر رفتارشان نمی‌شد، به عبارت دیگر رفتار عکس‌العملی نداشتند.

معلم مؤثر با دانش‌آموزان همدلی نشان می‌دهد و منصفانه و محترمانه عمل می‌کند. او مانند یک الگوست و رابطه‌ای صمیمانه و قابل اعتماد با دانش‌آموزان دارد. از نظر دانش‌آموزان احترام و بی‌طرفی، پیش‌نیاز صفات یک معلم مؤثر است. درباره‌ی خصوصیات معلم مؤثر با دانش‌آموزان سطوح مختلف ابتدایی تا دبیرستان مصاحبه‌ای انجام دادیم و نتیجه‌ی آن این بود که انصاف و احترام برای نظر دانش‌آموزان بسیار اهمیت دارد.

دانش‌آموزان ابراز داشته‌اند که معلم مؤثر پاسخ بدرفتاری یک دانش‌آموز را به کل کلاس تعمیم نمی‌دهد و تمام کلاس را مسئول اعمال و رفتار یک نفر و یا گروه کوچکی از آن‌ها نمی‌داند. او پیش از واکنش به هر موقعیت انضباطی سعی می‌کند به حقیقت پی ببرد و بعد به دانش‌آموز خاطی گوشزد کند که چه کار اشتباهی انجام داده است و دانش‌آموزان را به راه درست راهنمایی می‌کند. هم چنین دانش‌آموزان انتظار دارند که معلم نسبت به آن‌ها بی‌طرف باشد، چه کار درستی انجام دهند و چه کار نادرست، و به دانش‌آموزان خاصی توجه نکند.

معلم مؤثر همواره به دانش‌آموزان از هر نژاد، فرهنگ و یا جنسیتی باشند، احترام می‌گذارد و آن‌ها را درک می‌کند. مصاحبه‌ها و نظرسنجی‌های مربوط به نگرش دانش‌آموزان درباره‌ی عدالت در کلاس درس نکات مهم زیر را نشان می‌دهند:

• دانش‌آموزان احترام را با عدالت مرتبط می‌دانند و انتظار دارند معلمین با آن‌ها انسانی رفتار کنند.
• دانش‌آموزان معلمین مؤثر را کسانی می‌دانند که از مسخره کردن پرهیز می‌کنند و از ایجاد موقعیت‌هایی که دانش‌آموزان در مقابل همسالانشان احترامشان را از دست بدهند جلوگیری می‌کنند.
• معلمین مؤثر بی‌طرفی قومی و نژادی را رعایت می‌کنند.
• دانش‌آموزان عدالت و احترام را در معلمینی می‌یابند که رفتارشان باثبات است و فرصت مشارکت و موفقیت آنان را در کلاس فراهم می‌کنند.

ارتباطات متقابل اجتماعی با دانش‌آموزان

معلم و دانش‌آموز بخش اعظم روز را در مدرسه و در ارتباط با یکدیگر می‌گذرانند. توانایی معلم در ایجاد ارتباط با شاگردان ـ ارتباطی مثبت و همراه با همدلی ـ نقش مهمی در ایجاد محیط یادگیری مثبت و ارتقای پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان ایفا می‌کند.

معلم مؤثر برای برقراری ارتباطات با شاگردان خود از راهکار‌های متفاوتی استفاده می‌کند. این ارتباطات فراتر از چهاردیواری کلاس درس است. در واقع دانش‌آموزان اظهار می‌کنند که معلمان مؤثر به زندگی خارج از کلاس درس دانش‌آموزانشان علاقه نشان می‌دهند. دانش‌آموزان برای معلمانی که در مسابقات ورزشی، کنسرت‌های موسیقی و دیگر برنامه‌های آن‌ها حضور می‌یابند، ارزش قایل هستند. ارتباطات متقابل اجتماعی بین معلم و شاگرد نه تنها موجب یادگیری و پیشرفت تحصیلی شاگردان می‌شود، بلکه با ایجاد احساس تعلق به کلاس و مدرسه، باعث افزایش عزت نفس در آن‌ها می‌شود.

جنبه‌هایی از ارتباط متقابل اجتماعی که در آموزش مؤثر باید رعایت شود عبارتند از:

• معلمین مؤثر ضمن حفظ رابطه‌ی مناسب معلم شاگردی، همواره با تک‌تک دانش‌آموزان برخوردی صمیمانه دارند.
• معلمین مؤثر به جای این‌که در مقابل و یا برای دانش‌آموزان کار کنند، همراه آنان کار می‌کنند.
• ارتباطات متقابل مفید مستلزم مسئولیت دادن به دانش‌آموزان و حفظ احترام آن‌هاست. برای ایجاد چنین ارتباطی در دوره‌ی متوسطه، لازم است که با دانش‌آموزان چون بزرگسالان رفتار شود.
• معلمین مؤثر به دانش‌آموزان اجازه می‌دهند که در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت کنند.
• دانش‌آموزان معتقدند که معلمان مؤثر وقت بیشتری را صرف ارتباط متقابل و کار مستقیم با آنان می‌کنند.
• معلمین مؤثر شوخ‌طبعند. به لطیفه‌گویی تمایل دارند. آنان برای بازی و شرکت در فعالیت‌های مشترک با دانش‌آموزانشان پیش‌قدم می‌شوند.

افزایش شور و شوق و انگیزه برای یادگیری

شور و شوق معلم به تدریس یادگیری و موضوع درسی منجر به ارتباط مثبت با دانش‌آموزان می‌شود و نقش مهمی در موفقیت آنان دارد. براساس مصاحبه‌هایی که با دانش‌آموزان انجام شده، روش‌های مؤثر ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان تعیین شده است: تشویق دانش‌آموزان به این که مسئولیت یادگیری خود را بپذیرند، حفظ یک محیط سازمان‌یافته‌ی کلاسی، تعیین استاندارد‌هایی بالاتر از سطح معمول، تعیین چالش‌های مناسب و تقویت و تشویق آن‌ها ضمن انجام فعالیت‌ها. این دانش‌آموزان ابراز می‌کنند که چنین معلمانی برای آنان الگو و رهبر هستند. معلمان مؤثر بر تمایل شاگردان به کار در سطح بالاتر از توان بالقوه‌ی خود، تأثیرات مثبت و ماندگار دارند. معلمان غیرمؤثر ممکن است علاقه‌ی دانش‌آموزان را به موضوع درسی از بین ببرند. معلمان خوب اگر پی ببرند دانش‌آموزی ترجیح می‌دهد که در کلاس ساکت بنشیند، از هیچ کوششی برای درگیر کردن وی در فعالیت‌ها فروگذار نمی‌کنند.

اگر معلم راهی برای انگیزه‌مند کردن دانش‌آموزان برای یادگیری بیابد، می‌تواند به او کمک کند تا درباره‌ی یک موضوع یا فعالیت خاص دید بهتری پیدا کند. چنین معلمی می‌تواند به دانش‌آموزان در بروز توانایی‌هایشان کمک کند.

معلم مؤثر از این نکته آگاه است که دانش‌آموزان از نظر سطح انگیزش با یکدیگر تفاوت دارند. او می‌داند که چه‌طور باید از دانش‌آموزانی که انگیزه‌ی درونی دارند حمایت کند و به دنبال راه‌هایی برای فراهم کردن انگیزه‌ی بیرونی برای دانش‌آموزانی باشد که به آن احتیاج دارند. البته معلم مؤثر توجه دارد که انگیزه‌های بیرونی به‌تدریج باید تبدیل به انگیزه‌های درونی برای یادگیری شود.

انگیزه‌مند کردن دانش‌آموزان به این معناست که یادگیری برای آنان هیجان‌آور باشد و از اهمیت و ارزش یادگیری آگاه شوند و آن را بپذیرند.

معلم مؤثر در دانش‌آموزان نگرش و درک مثبتی نسبت به یادگیری ایجاد می‌کند و فراگیران در کلاس درس او احساس راحتی می‌کنند. یک نمونه‌ی خاص برای ایجاد نگرش در دانش‌آموزان، معلمانی هستند که از روش‌های یادگیری در حد تسلط استفاده می‌کنند و از این طریق به آنان درباره‌ی درس نگرش مثبت می‌دهند. آن‌ها همچنین باعث می‌شوند درک دانش‌آموز نسبت به مفاهیم علاقه به موضوع درسی و تمایل به یادگیری بیشتر درباره‌ی آن موضوع افزایش یابد.

تأکید بر فرایند‌های ذهنی که در نتیجه‌ی سطوح بالاتر یادگیری رخ می‌دهد به همراه راهبرد‌های یادگیری در حد تسلط، منجر به به خلق محیطی برای یادگیری می‌شود که همواره هیجان‌انگیز، جدید و سرگرم‌کننده است.

به عنوان مثال معلم با استفاده از راهبرد‌های زیر می‌تواند به ترتیب محیطی هیجان‌انگیز در کلاس ایجاد کند:

• ارتباط‌دادن اطلاعات به زندگی دانش‌آموزان و کاربردی کردن آن.
• تحلیل اطلاعات و مفاهیم و مقایسه وضعیت‌های مختلف.
• ترکیب اطلاعات با اطلاعات قبلی تا دانش‌آموزان بتوانند دانش جدیدی تولید کنند.

محققین درباره‌ی تأثیر شوق معلمین بر انگیزه و یادگیری دانش‌آموزان تحقیق کرده‌اند و به نتایج و جمع‌بندی‌های زیر دست یافته‌اند:

• دانش‌آموزانِ معلمین با انگیزه، پیشرفت تحصیلی بیشتری را نشان می‌دهند.
• مشخص شده است که اشتیاق معلمین به یادگیری دانش‌آموزان و موضوع درسی‌ای که آموزش می‌دهند عامل مهمی در ایجاد انگیزه برای دانش‌آموزان است و با پیشرفت تحصیلی آن‌ها ارتباط نزدیک دارد.
• معلمی که در حین کار، خود در مقاطع بالاتر از لیسانس تحصیل می‌کند شور و شوقی برای یادگیری دارد و ممکن است منبع انگیزشی برای پیشرفت تحصیلی بیشتر دانش‌آموزان شود.
• بعضی از تحقیقات نشان می‌دهند که عامل شور و شوق معلم در کارش برای پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بزرگ‌تر مهم‌تر از دانش‌آموزان کوچک‌تر است. هر چند شور و شوق معلمان مؤثر دوره‌ی ابتدایی نیز در اثر بخشی عمومی آن‌ها بسیار مهم است.

نگرش درباره‌ی حرفه‌ی معلمی

موفقیت معلم در تدریس اثربخش برخاسته از نوع نگاه وی به حرفه‌ی معلمی است. معلمی که یادگیری دانش‌آموز و انطباق روش‌های تدریسش با نیاز‌های دانش‌آموزان را مسئولیت حرفه‌ای خویش می‌داند، آموزش مؤثری ارائه خواهد داد.

معلم مؤثر واقعاً باور دارد که تمامی دانش‌آموزان توانایی یادگیری دارند و برای او این یک شعار نیست. این معلمان همچنین معتقدند که آن‌ها باید دانش‌آموزان، موضوع درسی و خودشان را بشناسند. در عین حال این نکته را مدنظر دارند که هر دانش‌آموزی شیوه‌ی یادگیری متفاوتی دارد. معلم مؤثر، با تمایز قایل شدن در آموزش می‌تواند با دانش‌آموز ارتباط برقرار کند و در این حالت است که هر دو می‌توانند از موفقیتشان لذت ببرند.

سبک یادگیری شاگردان با هم متفاوت است. بعضی با کار در گروه، تعدادی با ایفای نقش، افرادی با شنیدن و گروهی با نوشتن یاد می‌گیرند.

به عنوان مثال در تعدادی از درس‌ها می‌توان از دانش‌آموزان خواست که در گروه‌های خود، متن درسی را بخوانند و آن را به یک نمایشنامه تبدیل کنند، سپس با کمک یک گروه بهترین نمایشنامه انتخاب شود و شاگردانی که علاقه‌مند به ایفای نقش هستند نمایشنامه را اجرا کنند. می‌توان از گروهی که از راه شنیدن و نوشتن یاد می‌گیرند، خواست که به دقت گوش دهند و چند سؤال مطرح کنند و از بقیه‌ی شاگردان سؤالی را بپرسند و در پایان معلم نکات مهم درس را جمع‌بندی کند.

معلم مؤثر هم چنین با دیگر مربیان مدرسه همکاری دارد. آنان با یکدیگر تبادل نظر می‌کنند و یکدیگر را در حل مشکلات یاری می‌دهند. محیط‌های همیار و ارتباطات کاری مثبت ایجاد می‌کنند و باعث می‌شوند معلمان در حرفه‌ی خویش باقی بمانند. علاوه بر این، معلمان مؤثر در کار گروهی پیشگام هستند و داوطلبانه رهبری تیم‌های کاری را به عهده می‌گیرند و برای معلمان جدید نقش مشاور را دارند. آن‌ها رهبران غیررسمی اصلاحات آموزشی هستند.

معلمان مؤثر به کار خود به عنوان یک حرفه می‌نگرند و برای تحصیلات خود سرمایه‌گذاری می‌کنند. آن‌ها با شرکت در کلاس‌ها، همایش‌ها آموزش‌های ضمن خدمت و رشد حرفه‌ای، عملاً به شاگردان نشان می‌دهند که «یادگیری» ارزش دارد. علاوه بر این با دانش‌آموزانشان در مورد این فعالیت‌ها با نگرش مثبت صحبت می‌کنند. معلم مؤثر همان‌طور که از شاگردانش انتظار یادگیری و رشد دارد خود نیز یاد می‌گیرد و رشد می‌کند. آن‌ها ضمن یافتن روش‌هایی برای توسعه‌ی حرفه‌ای، هم چون فراگیران توانمند و مادام العمر عمل می‌کنند.

ارتباط بین نگرش معلمان و اثر بخشی‌شان به این ترتیب خلاصه می‌شود:

• معلمین مؤثر درباره‌ی زندگی و تدریس، نگرش مثبت دارند.
• زمان اضافه‌ای که معلمان برای آماده‌سازی تفکر درباره‌ی آموزش، بررسی نتایج کار دانش‌آموزان و پیشرفت تحصیلی آنان صرف می‌کنند، بسیار ارزشمند است.
• ایجاد زمینه‌ی فعالیت‌های مشارکتی و گروهی در محیط کار و شرکت در این‌گونه فعالیت‌ها منجر به نگرش مثبت در معلمین می‌شود.
• معلمین مؤثر برای عملکرد بد دانش‌آموزان بهانه نمی‌آورند. آن‌ها سهم مسئولیت خود را می‌پذیرند و دانش‌آموزان را نیز مسئول عملکردشان می‌دانند.

ارزیابی و مرور درباره‌ی فرایند تدریس

تعمق مرور دقیق و‌اندیشه در فرایند تدریس، عامل حرفه‌ای دیگری است که جزیی از آموزش مؤثر محسوب می‌شود.

نقش ارزیابی و مرور درباره‌ی فرایند تدریس بار‌ها و بار‌ها در تحقیقات مربوط به اثربخشی معلم مورد بحث قرار گرفته است. معلمان مؤثر از ارزیابی و نقد کار خود همچون ابزاری برای یادگیری استفاده می‌کنند. معلمان متفکر خود را چون دانش‌آموزانی می‌دانند که در حال یادگیری هستند. آن‌ها درباره‌ی هنر و علم تدریس و اثر بخشی تدریسشان کنجکاو هستند. همواره درس‌ها را بهبود می‌بخشند، در مورد ایجاد ارتباط با بچه‌های خاص و استثنایی فکر می‌کنند و برای برآورده کردن نیاز‌های شاگردان در کلاس درس به دنبال روش‌های جدید هستند.

برخی از محققان معلمان متفکر را افرادی درون‌نگر می‌دانند. این معلمان با مطالعه‌ی عالمانه و حرفه‌ای، به دنبال درک بهتری از تدریس هستند. معلمان مؤثر از راه ارزیابی و مرور درباره فرایند تدریس، کار خود را کنترل می‌کنند زیرا می‌خواهند روز به روز عملکرد بهتری داشته باشند و در زندگی دانش‌آموزان تفاوت‌هایی، ایجاد کنند.

معلمان مؤثر از بازخورد هراسی ندارند، در واقع آن‌ها اطلاعات و نقد دیگران را طلب می‌کنند. آن‌ها آماده هستند تا نقد‌های سازنده را بشنوند و درباره‌ی آن نقد‌ها فکر کنند و از این راه توانایی خود را افزایش دهند تا بر یادگیری دانش‌آموزان تأثیرگذارتر باشند. ارزیابی و مرور فرایند تدریس در ابتدا ممکن است مبهم یا پیچیده به نظر بیاید، این فرایند مستلزم فکر‌باز، صداقت و صرف زمان کافی برای تغییر در رفتار معلم است.

کسب تجربه‌های نو مانند آشنایی با مواد آموزشی جدید و تدریس در پایه‌های متفاوت بر میزان اثر بخشی معلمان تأثیر دارد. ولی در صورتی که معلمان درباره‌ی این تجارب نو تعمق کنند این تأثیر مثبت خواهد بود.

یافته‌های بیشتر درباره‌ی ارزش ارزیابی و مرور درباره‌ی فرایند تدریس شامل موارد زیر است:

• معلمان مؤثر درباره‌ی کار خود تعمق می‌کنند. مثلاً آن‌ها ممکن است کار یک روز خود را به صورت ذهنی مرور کنند، یک دفتر یادداشت یا پرونده داشته باشند، به طور مرتب با یک مشاور یا با همکارانشان جلسه داشته باشند و یا از کلاس خودشان فیلمی تهیه کنند و با دیدن آن تدریسشان را ارزیابی کنند. فرقی نمی‌کند که کدام شیوه به کار گرفته شود، مهم‌اندیشیدن و ارزیابی فرایند تدریس است.
• معلمانی که میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزانشان خوب است به طور مستمر درباره‌ی کارشان فکر می‌کنند و آن را عامل مهمی برای بهتر شدن تدریسشان ذکر می‌کنند.
• باور به اثربخشی خویش و تعیین انتظارات برای دانش‌آموزان در سطح بالای آموزشی جزء خصوصیات مشترک معلمانی است که به طور مستمر کار خویش را ارزیابی می‌کنند.

1. ثریا‌ امیرجعفری دارای مدرک کارشناسی است. وی معاون و دبیر زیست‌شناسی مؤسسه‌ی منظومه‌ی خِرَد بوده است. وی مطالعات و تجربه‌ی زیادی در زمینه‌ی تدریس و مشاوره با دانش‌آموزان دارد.[↩]
2. استفان کاوی. هفت عادت مردمان مؤثر، ترجمه محمدرضا آل یاسین، انتشارات هامون، ۱۳۷۷.[↩]