دکتر محمد باقر هوشیار

دکتر محمد باقر هوشیار در ۱۲ اسفند سال ۱۲۸۳ هجری شمسی در شیراز به دنیا آمد. وی پس از دوران دبستان به مدت دو سال در مدرسه شعاعیه شیراز به دبیرستان رفت. شوق او به کسب علوم و معارف سبب گردید تا در هفده سالگی از طریق کشور هندوستان به اروپا رفته و تحصیلات دبیرستان خود را در «فردریش اوبره آل شولد “فاکلمان” برلن» به اتمام رساند. وی در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی به ایران مراجعت کرد و بعد از مدت کوتاهی در دوره امتحانات دانشجویان اعزامی تهران شرکت و قبول شده و سه ماه بعد مجدداً به آلمان اعزام گردید و پس از اخذ گواهینامه در رشته‌های روان شناسی نظری، آموزش و پرورش، روان شناسی علمی و سرانجام اخذ درجه دکتری از دانشگاه مونیخ به ایران مراجعت کرد. ایشان از افراد زیادی مانند شیلر، فندر، هنیست، گوته و بیشتر از همه از گئورگ کرشن اشتاینر (Georg Kerschensteiner)، تأثیر علمی پذیرفته است.

هوشیار برای نخستین بار در کتاب روان شناسی خود، امکان اندازه‌گیری هوش و مظاهر آن را در ایران نشان داده و همچنین تست‌های معروف بینه و سیمون را به فارسی ترجمه و تلاش کرده آن‌ها را با مقتضیات روحی و فرهنگی کودکان و نوجوانان ایران تطبیق دهد. به علاوه وی در زمینه‌های گوناگونی به تألیف و ترجمه پرداخته که علوم تربیتی و مسائل آموزش و پرورش و به خصوص مبانی نظری تعلیم و تربیت کودکان، سالمندان، شیوه‌های تدریس و موضوعات مختلف درسی از آن جمله می‌باشند. روان شناسی از علایق وی بوده و کتاب روانشناسی عملی مهم‌ترین اثر او در این رابطه می‌باشد. ولی مهم‌ترین اثر وی در زمینه‌ی تعلیم و تربیت کتاب اصول آموزش و پرورش می‌باشد که به گفته وی بیش از بیست بار در دانشسرای عالی تدریس کرده است. کتاب ارزشمند «اصول آموزش و پرورش» در حقیقت اصول تعلیم و تربیت را به روش علمی و بی‌سابقه‌ای در تاریخ تعلیم و تربیت ایران مطرح می‌سازد. از جنبه‌های مهمی که هوشیار در کتاب خود ملحوظ داشته آن است که مقام انسان را بنابر جریان تمدن و تاریخ معین و مراتب حیات را با ترقی و تکامل متربی منطبق می‌سازد.^۱

هوشیار در سال ۱۳۱۵ کتاب «کنجکاوی در چگونگی کودکان و جوانان» را از آلمانی به فارسی برگرداند. او در پیشگفتار این کتاب نوشته است: موضوعی را انتخاب نمودم که در اولین مرحله تعلیم و تربیت هر آموزگاری را بکار آید… در سال ۱۳۱۷ کتاب دیگری با عنوان روانشناسی عملی (سنجش هوش) اثر پرفسور ترمان را به فارسی برگرداند و در سال ۱۳۲۷ اصول آموزش و پرورش را در دو جلد منتشر کرد. کتاب اصول آموزش و پرورش که به گفته خود وی برداشتی از دو کتاب آلمانی نظریه در باب آموزش و پرورش کرشن اشتاینر و اصول آموزش و پرورش دکتر هنیست بود، به اصول رفتار شاگرد با آموزگار و آموزگار با شاگرد پرداخته و واکنش‌های آموزگار و شاگرد را از دیدگاه روانشناختی بررسی کرده است.

محمدباقر هوشیار از سال ۱۳۱۶ همکاری خود را با مجله تعلیم و تربیت آغاز کرد و در سال‌های بعد مقاله‌هایی درباره‌ی روان شناسی و تعلیم و تربیت در مجله آموزش و پرورش، ایران امروز و چند مجله دیگر نوشت.^۲

همچنین کتاب‌های «اراده معطوف به قدرت» اثر نیچه و نیز «اگمونت» اثر گوته را نیز از آلمانی به فارسی ترجمه کرد. کتاب «انقلاب مشروطیت ایران» اثر دیگری از دکتر هوشیار است.

محمدباقر هوشیار تمام دوران کار خود را در دانشکده‌های علوم و ادبیات، هنرستان موسیقی دانشسرای عالی، آموزشگاه پست و تلگراف، دبیرستان نظام و کلاس‌های تابستانی سربازان در پادگان‌ها به تدریس پرداخت و شاگردان بسیاری تربیت کرد. محمدباقر هوشیار در مرداد ماه ۱۳۳۶ به سبب بیماری قلبی درگذشت‌. او را در آرامگاه ظهیرالدوله در تهران به خاک سپردند.^۳

دکتر هوشیار در یکی از نامه‌های خود به کاظم زاده ایرانشهر می‌نویسد: «باید جوانان ایرانی را پرعزم پرورش داد. حسی همکاری و اتحاد را در آن ها بیدار کرد. فداکاری برای نوع بشر، صاحبدلی و آزاد منشی، و تقدیر از فکر و آمال مقدس دیگران، و جنگ با بلندپروازی را در آن‌ها تقویت نمود، باید احتیاط کرد که جوانان با اروپا را از سر تا پا به ایران نبرند و اوضاع اجتماعی و سیاسی اروپا را کما هو تقلید نکند». دکتر هوشیار خود نمونه زنده این اعتقاد بود. ـ برگرفته از سایت نورمگز

نویسنده: مریم ترابی، دانشجوی ارشد روانشناسی تربیتی

1. مقاله بررسی تحلیلی آراء و اندیشه های فلسفی- تربیتی دکتر محمد باقر هوشیار و مقایسه آن با برخی اندیشه های معاصر[↩]
2. تاریخ ادبیات ایران[↩]
3. Ketabak.org[↩]