نقشه‌ی ذهنی

نقشه‌ی ذهنی ابزاری است برای کمک به حافظه و یادگیری.

نقشه‌های ذهنی روشی هستند که طی آن با استفاده از واژه‌ها و تصویرهای کلیدی، که هر یک با زنده‌کردن خاطره‌ای خاص، افکار و ایده‌های جدیدی را برمی‌انگیزند، می‌توان به ذخیره‌سازی، سازمان‌دهی و اولویت‌بندی اطلاعات (به‌طور معمول روی کاغذ) پرداخت.

درواقع ترسیم نقشه‌های ذهنی یک تکنیک بصری برای ساختاردادن و منظم کردن افکار و ایده‌هاست.تونی بوزان به عنوان مخترع نقشه‌ی ذهنی شناخته شده است. برخی از کتاب‌های او عبارتند از:

او در کتاب خود آورده است که:

طبیعت نیز همچون خودِ ما مدام در حال تغییر و زایش دوباره است و به نظر می‌رسد دارای ساختار ارتباطی مشابه انسان نیز هست. نقشه‌ی ذهنی یک روش طبیعی تفکر است، که منبع الهام آن از همین ساختارهای طبیعی برگرفته شده است.

«برای آن‌که بدانید چرا نقشه‌های ذهنی کارآمد هستند، بد نیست راجع به این موضوع که مغز شما چگونه فکر می‌کند و اطلاعات را به یاد می‌آورد، کمی بیشتر توضیح دهم. تفکر در مغز به شکل تک بعدی و یکنواخت صورت نمی‌گیرد، بلکه مغز با استفاده از تصاویر و واژه‌های کلیدی فکر را از کانون مرکزی ایجاد کننده اندیشه به طور همزمان در‌جهت‌های گوناگون گسترش می‌دهد. من این جریان را تفکر گسترش‌یابنده نامیده‌ام .»

از نقشه‌های ذهنی می‌توان برای هر هدفی در زندگی استفاده نمود. در زیر چند مثال آورده‌ایم:

در مدرسه: خواندن، دوره کردن، یادداشت‌برداری، آفرینش ایده‌های خلاق، ارائه‌ی تحقیق، سخنرانی درسی.
در محل کار: اندیشه‌گشایی، مدیریت زمان، تحقیق، سازماندهی، سخنرانی.
در خانه: اولویت‌بندی، برنامه‌ریزی موضوعی، برنامه‌ریزی زندگی، خرید، اداره‌ی کارها و مناسبت‌ها.
در اجتماع: به خاطر داشتن قرار ملاقات‌های مهم، به یاد آوردن افراد و مکان‌ها، برنامه ریزی برای تعطیلات و رویدادهای اجتماعی، روابط عمومی.

نقشه‌های ذهنی به ما در برنامه‌ریزی کارآمد، مدیریت مؤثر اطلاعات و افزایش توانایی برای کسب موفقیت کمک می‌کنند. بیشتر کسانی که نقشه‌های ذهنی را در زندگی روزانه خود جای داده‌اند و به طور مرتب پیشرفت شخصی خود را بررسی می‌کنند، به گفته‌ی خود اطمینان یافته‌اند که هدف‌هایشان قابل دستیابی است و آن‌ها در مسیر درست رسیدن به هدف‌هایشان قرار دارند.

همچنین نقشه‌پردازی ذهنی به شما کمک می‌کند افکار و راه‌حل‌های خلاقانه بیشتری به وجود آورید و به روشنی ببینید که:

– در کجا قرار دارید: رؤیاها، آرزوها، مشکلات و آرمان‌های شما چیست؟

– هویت شما در خانه، در محل کار، در اوقات بیکاری و در روابط کدام است؟

– جهان را چگونه می‌بینید: روابط شما با دیگران چگونه است.

– خواسته‌های شما چیست: برای خودتان، برای دیگران، برای امروز و آینده.

– چگونه باید به جایی که می‌خواهید برسید!

ترسیم نقشه‌ی ذهنی:

از مرکز صفحه آغاز کنید و تیتر را به صورت فشرده بنویسید.
برای هر زیرموضوع اصلی یا جنبه‌های گوناگون آن، یک شاخه جدید باز کنید و روی آن نام زیرموضوع را بنویسید.
همین عمل را برای زیرشاخه‌ها نیز تکرار کنید تا این که به آیتم (اطلاعات، ایده، واقعیت، …) های نهایی برسید که مانند برگ‌های این نمودار درختی هستند.
ممکن است یک آیتم در دو جا قرار بگیرد. در این صورت آن را با خط‌چین به سایر موارد وصل کنید. سطوح این آیتم‌ها را می‌توانید از طریق رنگ یا نوع نوشتن، طبقه‌بندی کنید. به این ترتیب درخت شما زنده‌تر به نظر می‌رسد.

نکاتی که برای رسم نقشه ذهنی باید بدانید:

همیشه نقشه ذهنی را با یک تصویر مرکزی شروع کنید این تصویر نقطه کانونی و مرکز توجه است.
کاغذ بزرگی انتخاب کنید تا بتوانید در آن تمام موضوعاتی که از این نقطه مرکزی منشعب می‌شوند را بگنجاند.
در هر خط فقط از یک کلمه کلیدی استفاده کنید. بر طبق عادت تمایل داریم که بیش از یک کلمه را برای هر موضوع بنویسیم. این کار را نکنید. بهتر است که مستقیم سراغ اصل مطلب بروید.
تا حد امکان از تصاویر نمادین استفاده کنید. کار سختی نیست. لزومی ندارد برای رسم این تصاویر مهارت زیادی را داشته باشید. حتی تصاویر بسیار ساده نیز تأثیر زیادی بر ذهن می‌گذارند و به تقویت حافظه کمک فراوانی می‌کنند.
برای موضوعات مختلف از رنگ‌های متفاوت استفاده کنید. یادداشت را اغلب با یک رنگ مانند سیاه یا آبی می‌نویسیم که یکنواخت و کسالت آور است و به راحتی نیز فراموش می‌شود.
رنگ‌ها باعث برجسته سازی مطالب می‌شوند و یادآوری آن‌ها را تسهیل می‌نماید. رنگ‌ها به مطالب تنوع و جاذبه می‌بخشند. از تداعی و تخیّل به صورت خلّاقانه استفاده کنید.
ابتدا هدف یا ایده‌های اصلی خود را مشخص کنید و آن را در مرکز صفحه بنویسید یا رسم کنید. مغز ما تمایل دارد که به مرکز صفحه تمرکز کند. حالا در محور ایده اصلیتان چند ایده کوچکتر بنویسید یا ترسیم کنید.

دو نرم‌افزار پیشنهادی ترسیم نقشه‌ی ذهنی مناسب ویندوز عبارتند از: