معرفی کتاب «شناخت محیط زیست: قدم اول»

«شناخت محیط زیست: قدم اول»؛ نوشته‌ی استفن کرول و ویلیام رانکین؛ ترجمه‌ی بهرام معلمی؛ نشر شیرازه
«روی هم رفته، فیلسوفان اروپایی چندان از واقعیت معنویت‌زدایی کرده‌اند که هیچ‌گونه رضایتی در مشاهده‌ی شگفتی یک کوهستان، یک دریاچه یا حتی یک انسان به دست نمی‌آید؛ بلکه ایشان رضایت خاطر را بر حسب بهره‌مندی و استفاده‌ی مادی می‌سنجند؛ به این ترتیب [از نگاه ایشان]، کوهستان به تلی از سنگ و شن و دریاچه به مایع خنک‌کننده‌ی کارخانه تبدیل می‌شود.
انسان­‌ها حق تخریب مامِ زمین را ندارند؛ نیروهایی فراتر از هر چه که ذهن اروپایی به تصور آورده، وجود دارد. انسان باید با تمام روابط [در نظام هستی] هماهنگ باشد و گرنه این ناهماهنگی سرانجام او را به وادی نابودی هدایت می‌کند.»
***
هماهنگی با نظام هستی… این چیزی است که ما، در دنیای جدید خود آن را از دست داده‌ایم و باید برای آن کاری کرد… و برای هر کاری باید از جایی شروع نمود… و این، قدم اول است:
کتاب «شناخت محیط زیست؛ قدم اول»، کتابی ۱۶۳ صفحه‌ای است که مطالب خود را به صورت نکته‌وار و همراه با تصاویر و نقاشی‌های مختلف، به مخاطب منتقل می‌کند. به بیان خود کتاب، «کتاب حاضر با یادآوری گستره‌ی موضوعاتی که با محیط زیست مرتبط است، قدم اولی است برای خواننده‌ای که بخواهد به زبان ساده با مشکلات زیست‌محیطیِ ناشی از زندگی صنعتی، ازدیاد جمعیت و گسترش فقر که جهان امروز با آن مواجه است آشنا شود.» اما این آشنایی، یک آشنایی ساده و سطحی نیست، بلکه در این‌جا ما با طبیعت آشنا، دوست و سپس صمیمی می‌شویم… و دوستان صمیمی، از داستان زندگی همدیگر باخبرند:
alt
در این کتاب، در ابتدا ما سرگذشت طبیعت را می‌شنویم: از زمان پیدایش زمین، شکل‌گیری حیات و بالاخره قدم نهادن انسان بر زمین. و از این‌جا، داستان رابطه‌ی انسان و طبیعت آغاز می‌شود. انسان‌های کوچ‌نشین، یکجانشین می‌شوند و با پیدایش شهرها، تمدّن آغاز می‌شود. با آغاز تمدّن، رابطه‌ی انسان و طبیعت نیز دچار اولین تنش‌ها می‌گردد.
کتاب، داستان زندگی بشر و رفتار او با طبیعت را در طول تاریخ پی می‌گیرد تا اینکه به عصر جدید(دوره‌ی مدرن) می‌رسیم؛ یعنی زمانی که بسیاری از مناسبات اعصار و زمان‌های قبل، دچار تغییرات بنیادین شدند. در این میانه، پیدایش تکنولوژی‌های جدید، رابطه‌ی انسان‌ها با یکدیگر، و رابطه‌ی آن‌ها با طبیعت را نیز دچار تغییر می‌کند.
alt
اما ظاهرا این تغییرات، چندان توافقی نیستند و زمین، دل خوشی از آن ندارد!
قسمت اول کتاب، ضمن بررسی مراحل مختلف تاریخی و تاثیر آن بر زندگی انسان‌ها و طبیعت، با رسیدن به قرن بیستم تمام می‌شود.

در قسمت بعدی، ما با «زیست‌شناسی» آشنا می‌شویم. در اینجا نیز، داستان‌ها و ماجراهایی در جریان‌اند: فوتوسنتز و محبت‌های درخت در حق بشر؛ اثر گلخانه‌ای گازهای دی اکسید کربن و محبت‌های بشر در حق لایه‌ی اوزون؛ باران‌های اسیدی و … . alt

حیوانات و گونه‌های جانوری نیز در داستان زندگی طبیعت، جزئی از قربانیان و شاکیان هستند.

alt

یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین قسمت‌های کتاب بخش سوم آن است. این قسمت، یک روزِ زندگی خانواده‌ی لی در دهه‌ی نود قرن بیستم را نشان می‌دهد. دوریس ۴۷ ساله و آرتور ۴۵ ساله، مرد و زن خانه هستند و گِرِگ ۲۲ ساله و جولی ۱۷ ساله فرزندان خانه.

گویا بی‌احترامی به نظم طبیعت و از دست رفتن هماهنگی انسان با هستی، تنها به محیط زیست آسیب نزده، بلکه هم‌چنین، باعث شده تا زندگی ما انسان‌ها به کلی دچار مسخ شود. روی آوردن به داروهای اعصاب و آرام‌بخش، استفاده از مواد آرایشی، خوردن غذاهای آماده و مضرّ، تنفس در هوای آلوده و کثیف، تعامل مدام با کامپیوترها و ماشین‌های فاقد احساس، شغل‌های خسته‌کننده و ملال‌آور، مصرف دخانیات، امکان ابتلا به انواع بیماری‌های سرطانی جدید و محرومیت از چشم اندازهای زیبای طبیعت، بخشی از زندگی روزانه‌ی خانواده‌ی لی است. اما همه‌ی آن‌ها در رؤیا، آرزوی زندگی‌ای دیگرگونه را دارند. alt

قسمت بعدی کتاب در مورد جهان سوم است. وضعیت محیط زیستی این کشورها، گرسنگی، فقر، کشاورزی، سهم کشورهای شمال(صنعتی) و شرکت‌های چندملیتی در مشکلات جهان سوم، برنامه های جهانی برای رفع مشکلات کشورهای فقیر، برنامه‌های رشد و توسعه در این کشورها و نیز  نقد محیط زیستی این‌گونه برنامه‌ریزی‌ها، موضوعات این قسمت از کتاب را تشکیل می‌دهند. alt

اما پایان داستان سرگذشت طبیعت تلخ است یا شیرین؟
می‌تواند تلخ باشد، اگر با خشونت و بی‌تفاوتی به رفتارهای فعلی‌مان ادامه دهیم…و می‌تواند شیرین باشد، اگر…

قسمت پایانی کتاب، دعوت به تغییر است؛ تغییر در رفتارمان با طبیعت. در این قسمت پیشنهادهای مختلفی وجود دارند در این باره که چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم:

alt

در این کتاب می‌آموزیم که برای حل بحران‌های محیط زیستی، به هیچ وجه کافی نیست که به مجموعه‌ای از راه‌حل­‌های جایگزین اکتفا کنیم؛ ما باید نوع نگاه‌مان به طبیعت را به‌کلی عوض کنیم. جمله‌ی ابتدایی متن، چنین مقصودی دارد: طبیعت را باید همچون منبع الهام و احساس و معنویت دانست و نه منبع «بهره‌وری» و سود بیشتر.

از دل این نگاه، تلاش‌های فردی و اجتماعی برای نجات و حفظ طبیعت بیرون می‌آیند: تلاش و مبارزه برای تولید کالاهای مرغوب و بادوام(به عوض کالاهای مصرفی)؛ تمرکززدایی از تولید و رفتن به سمت تولید محلی؛ برنامه‌ریزی‌های اکولوژیکی مانند بازیافت و…؛ کشاورزی اکولوژیکی (از جمله کاستن از نقش سموم شیمیایی در کشاورزی و…)؛ انتخاب تکنولوژی‌های سازگار با محیط زیست؛ اکولوژی در خانه و از همه مهم­تر اقدام جمعی برای نجات طبیعت!

alt

alt

«ما حالا دیگر به تهدیدی برای هستی خود بدل شده‌ایم. در این وضعیت، این اعتقاد که «کارشناسان رفع و رجوعش می‌کنند» همان‌قدر می‌تواند خطرناک باشد که با بی‌اعتنایی شانه بالا بیندازیم و بگوییم «دیگر کار از کار گذشته است». قضیه این نیست که «یک عده افراد شرور» می‌خواهند محیط زیست طبیعی را ویران کنند و «آدم‌های نیک‌نهاد» می‌خواهند از آن دفاع کنند. خیر و شرّ در کنار هم و در وجود همه‌ی ما هستند. آن چه که بیش از همه‌ی چیزهای دیگر به آن نیاز داریم عبارت است از مفهوم شایسته‌تر و معنادارتری که از واقعیت به دست می‌آوریم؛ واقعیتی که تمامی حیات روی زمین را در بر می‌گیرد، زمینی که همه‌ی ما جزئی از آن هستیم و وابسته به آن‌ایم[…]».

alt