کتابخانه، قلب تپنده‌ی مدرسه
کتابخانه، قلب تپنده‌ی مدرسه
در ساعت کتابخانه، بچه‌ها به همراه خانم کتابدار و کوله‌پشتی پر از کتابش، با قصه‌ها همراه شدند و به سرزمین‌های دور و رمزآلود سفر کردند.
در قسمتی از این زنگ، بچه‌ها کتاب‌های زیادی را ورق زدند و برای تصویرهای کتاب قصه ساختند.ساعت کتابخانه، فرصتی برای آشنایی با کتاب، کتابخوانی و آشنایی با امانت گرفتن کتاب بود.
از این پس، بچه‌ها می‌توانند در ساعت کتابخانه کتاب‌های دلخواه‌شان را امانت بگیرند.
تجربه‌ای از پیش‌دبستانی طلوع
کتابخانه‌ی مدرسه نقش مهمی در آموزش دارد. امروزه هیچ برنامه‌ی آموزشی کامل شمرده نمی‌شود، مگر این‌که علاوه بر مطالعه‌ی کتاب‌های درسی، حاوی برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده‌ی دانشآموزان از مطالب غیردرسی نیز باشد. کتابخانه‌ی مدرسه مجموعه‌ای سازمان یافته از مطالب آموزشیست که گروه‌های هدف آن دانشآموزان، معلمان و سایر کارکنان مدرسه هستند. همچنین یک کتابخانه‌ی ایدئال، به پایگاه‌های اطلاعاتی محلی، منطقه‌ای، ملی و بین المللی دسترسی دارد. امکانات، مواد، تجهیزات و کارکنان کتابخانه‌ی مدرسه و فعالیت‌های آن به گونه‌ای سازماندهی می‌شوند که از یادگیری در چارچوب اهداف آموزشی مدرسه حمایت شود. در راستای اصلاح و توسعه‌ی یک کتابخانه‌ی مدرسه، در زیر مطالبی به صورت نکته‌وار آورده شده است.
اهداف کلی کتابخانه‌های مدرسه
- تقویت و غنی‌سازی برنامه‌های درسی به کمک فراهم آوردن منابع محتوایی و تهیه منابعی که مکمل مواد درسی باشد و نیز ایجاد فضای تمرین و یادگیری مناسب؛
- گردآوری و تسهیل استفاده از منابع و اطلاعات به کمک تهیه‌ی مجموعه‌ای مناسب از کتاب‌ها و رسانه‌ها در زمینه‌های گوناگون (علوم، ادبیات، تاریخ، جغرافیا، علوم اجتماعی، هنر، ادیان و …) با توجه به استعدادها، سطح رشد، علایق و نیازهای عام و خاص دانشآموزان هر مدرسه ؛
- همکاری با معلمان در ایجاد و پرورش عادت به مطالعه و افزایش مهارت‌های زبان‌آموزی به ویژه «خواندن» در دانشآموزان ؛
- ترغیب و تشویق دانشآموزان به اکتشاف، جست‌وجو، بروز خلاقیت و نیز تولید دانش (در مقابل مصرف دانش)؛
- آشنا کردن دانشآموزان با نحوه‌ی استفاده از کتابخانه و آموزش نحوه‌ی انتخاب، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و ترکیب اطلاعات و یافتن پاسخ‌ها؛
- کمک به یادگیری مادام‌العمر با متصل کردن دانشآموزان به منابع یادگیری (کتابخانه وکتاب‌ها) و تشویق به استفاده از کتابخانه‌ها به صورت مادام‌العمر؛
- فراهم آوردن فضایی مناسب برای رشد و پرورش استعدادهای فردی دانشآموزان؛
- ایجاد زمان و فضایی شاد و پرنشاط برای دانشآموزان؛
- کمک به درک متقابل، احترام و همکاری در دانشآموزان؛
- ارتقاء سطح حرفه‌ای معلمان و همکاران با فراهم آوردن محیطی غنی برای آنان.
نقش کتابدار
کتابدار در یک مدرسه‌ی کتابخانه محور، در نقش‌های زیر ظاهر می‌شود:
- رهبر پروژه‌های مطالعاتی
- متخصص اطلاعات
- همکار و برنامه‌ریز آموزشی
کتابدار یک مدرسه باید …
- محیطی غنی از کتاب، نشریات و بریده جراید، عکس، نقشه، فیلم، انیمیشن، موسیقی، بازی فکری، پوستر، نوار، صفحه‌ها، اسلایدها و … در کتابخانه فراهم آورد. فضایی که دانشآموزان درآن احساس امنیت کنند. (در صورت امکان گوشه‌های دنجی برای مطالعه در کلاس‌ها و کتابخانه وجود داشته باشد.)
- دائماً با معلمان در ارتباط باشد تا از نیازهای عام و ویژه‌ی دانشآموزان، موضوعات و مباحث درسی و سطح رشد و سواد دانشآموزان و منابع مورد نیاز آگاهی یابد و تمهیداتی برای آن بیاندیشد.
- با برگزاری جلسات متعدد با شورای معلمان، به خصوص جلساتی پیش از آغاز سال تحصیلی، پروژه‌های مشترکی برای ترغیب به مطالعه و استفاده از کتابخانه تعریف کند و بر اجرای پروژه‌ها توسط معلمان نظارت داشته باشد. (در صورت امکان زنگ کتابخانه در برنامه‌ی آموزشی گنجانده شود.)
- برنامه‌ی استراتژیک و عملیاتی فصلی یا سالانه برای کتابخانه تدوین نماید.
- منابع آموزشی و اطلاعاتی و کتاب‌های لازم و به روز را به دانشآموزان و معلمان معرفی کند.
- نحوه‌ی استفاده از کتابخانه و جست‌و جوی اطلاعات را به دانشآموزان (و همکاران) آموزش دهد.
- شیوه‌ها و قلق‌های مطالعه را به دانشآموزان بیاموزد.
- فعالیت‌های متنوعی را برای ترغیب دانشآموزان به مطالعه و استفاده از کتابخانه ترتیب دهد.
- والدین را به اهمیت مطالعه و استفاده از کتابخانه‌ها واقف ساز و آنان را در ترغیب فرزندانشان به مطالعه شریک سازد تا کتاب خواندن دانشآموزان در خانه ادامه یابد.
- در صورت امکان فعالیت‌هایی برای ترغیب والدین به مطالعه ترتیب دهد و آنان را به مطالعه وادارد.
فعالیت‌هایی برای تشویق دانشآموزان به کتابخوانی در مدرسه
- دانشآموزان را تشویق کنید که پاسخ خود را از کتاب بگیرند نه از شما!
- برای مطالعه‌ی دانشآموزان یک دلیل ماجراجویانه فراهم کنید! (مثلا «نمایشگاه زمان»، «سفر به دور دنیا»، «شناخت بزرگان»، «شما نویسنده هستید!»، «شما کتاب بنویسید!» و …)
- از علاقه‌ی بچه‌ها به شعر برای رشد مطالعه‌ی آن‌ها استفاده کنید.
- دانشآموزان را به بازدید کتابخانه مدرسه یا کتابخانه‌های عمومی یا نمایشگاه‌های کتاب ببرید.
- دانشآموزان را برای انجام پروژه‌ها، تحقیقات و کارهای کلاسی به کتابخانه ارجاع دهید.
- نمایشگاه‌های کتاب برگزار کنید.
- تابلوی کتابخانه را به مکانی برای برگزاری مسابقات، معرفی کتاب، نصب بریه جراید، نمایش عکس، معمای هفته و … تبدیل کنید.
- مسابقات و برنامه‌های کتابخوانی برگزار کنید.
- کتاب‌ها و نویسندگان مختلف را به دانشآموزان معرفی کنید.
- از دانشآموزان برای انجام کارهای کتابخانه کمک بگیرید.
- از کتابخانه به عنوان کارگاه آموزشی (نمایش خلاق، روش پژوهش، مهارت‌های تحصیلی و … ) استفاده کنید.
- به کمک نمایندگانی از دانشآموزان، در هر کلاس انجمن کتابخانه ترتیب دهید. مسائل کتابخانه را در انجمن مطرح کنید و به اعضاء مسئولیت‌هایی در راستای فعالیت‌های کتابخانه بدهید.
- از دانشآموزان بخواهید که در خانه یا محله‌شان سفیران کتاب باشند. (به آنان کارت سفیر کتاب و آموزش‌های لازم را ارائه دهید.)
- باشگاه کتاب‌خوانان تشکیل دهید. این باشگاه می‌تواند اعضایی از دانشآموزان سال‌های مختلف داشته باشد که در زمان‌های مشخصی در کتابخانه جمع می‌شوند و به نقد و بررسی کتاب‌ها می‌پردازند. دانشآموزان سال‌های بالاتر می‌توانند پروژه را مدیریت کنند.
نمونه‌ای از برنامه‌ی کتابخانه‌ی مدرسه (برنامه ماهانه در مدرسه فرهاد)
شهریور
- مرتب کردن کتابخانه
- صحافی کتاب‌های معیوب
- تهیه‌ی فهرستی از کتاب‌های مفقود شده و نیز کتاب‌های مورد نیاز کتابخانه
- بررسی کتاب‌های منتشر شده در سال جدید و تهیه فهرستی از کتاب‌های مناسب
- تدوین برنامه‌ی یک ساله کتابخانه
مهر
- مراجعه به کلاس‌ها و اطلاع‌رسانی چگونگی و شرایط عضویت در کتابخانه و برپایی نمایشگاه کتاب در هر کلاس
- انتخاب نمایندگان کلاس‌ها برای عضویت در انجمن کتابخانه
- برگزاری جلسات کتابخوانی برای بچه‌های کلاس‌های مختلف
آبان
- تهیه کارت‌های انفرادی کتابخانه
- تهیه منابع لازم برای کارهای تحقیقی (که از قبل با معلمان برنامه‌ریزی شده است)
- معرفی کتاب به دانشآموزان و معلمان
آذر
- آغاز برنامه‌ی بزرگ کتابخوانی (پروژه‌های مختلفی با عناوینی مثل سفر زمان، سفر به دور دنیا، تنها یک زمین و … . که با مطالعه و کتابخوانی آغاز شده و با مقاله نویسی، تهیه‌ی روزنامه‌دیواری، برپایی نمایشگاه، برگزاری جلسات سخنرانی و … ختم می‌شوند.)
- پیگیری مسأله‌ی عدم عضویت بعضی از دانشآموزان در کتابخانه‌ی مدرسه و تلاش برای برطرف کردن موانع موجود بر سر راه این دانشآموزان
- آگاه کردن والدین از فواید مطالعه‌ی کتاب با برگزاری جلسات
- استفاده از کتابخانه برای انجام کارهای تحقیقی
- معرفی کتاب‌های کتابخانه
دی
- ادامه‌ی فعالیت‌های آذر ماه
- ارائه‌ی نتایج برنامه‌ی بزرگ کتابخوانی و تحقیقات دانشآموزان (عموماً در دی ماه کار فراوانی در کتابخانه وجود دارد و جلسه‌های زیادی در آن تشکیل می‌شود؛ چون دانشآموزان باید نتایج پروژه‌ها و تحقیقات را ارائه دهند.)
بهمن
- ادامه‌ی فعالیت‌های ماه‌های قبل
- بررسی منابع لازم و قابل استفاده برای دانشآموزان پایه اول و در صورت لزوم خرید کتاب برای آن‌ها ( کتابخانه باید حداقل به اندازه دو برابر دانشآموزان کلاس اول کتاب مناسب برای آن‌ها داشته باشد.)
- برنامه‌ریزی برای برگزاری روز جهانی کتاب کودک (۱۳ فروردین)
اسفند
- عضویت بچه‌های کلاس اول ( بچه‌ها همراه معلم خود به کتابخانه می‌روند و به قصه‌خوانی مشغول می‌شوند. برای آن‌ها فیلمی نمایش داده می‌شود و در آخر جلسه کارت‌های عضویتشان را می‌گیرند و به آن‌ها اجازه داده می‌شود با استفاده از کارت‌ها کتابی از کتابخانه بگیرند، به منزل بروند و بخوانند.)
- تنظیم برنامه‌ی نوروزی (کتابدار باید آماده باشد که به هر یک از شاگردان بین ۳ تا ۴ کتاب برای تعطیلات نوروزی بدهد.)
- اتمام کارهای ابتدایی روز جهانی کتاب کودک و تعیین وظایف و نقش هر یک از بچه‌ها در برنامه‌های مربوطه
- ادامه‌ی فعالیت‌های مداوم کتابخانه از قبیل معرفی کتاب‌های تازه، کنفرانس‌ها، نمایش فیلم‌ها و استفاده از کتابخانه در انجام کارهای تحقیقی
فروردین
- برگزاری مراسم روز جهانی کتاب کودک
- تحویل گرفتن و جمع‌آوری کتاب‌های امانت داده شده در تعطیلات نوروز و پاسخ به پرسش‌های بچه‌ها در مورد کتاب‌ها
اردیبهشت
- اجرای برنامه‌های تحقیقی (معلم‌ها، دانشآموزان را با تعداد زیادی سؤال از برنامه‌های درسی (یا خارج از برنامه درسی) به کتابخانه می‌فرستند. کتابدار باید آماده باشد تا بتواند به آن‌ها در پیدا کردن جواب سؤال‌هایشان کمک کند.)
خرداد
- در دهه‌ی اول خرداد، کتابدار دیگر به دانشآموزان کتاب نمی‌دهد و کتاب‌ها را جمع‌آوری می‌کند. در فاصله‌ای که به دلیل انجام امتحانات آخر سال ایجاد می‌شود، کتابدار کتاب‌ها و منابع موجود در کتابخانه را کنترل می کند تا مطمئن شود که همه بچه‌ها کتاب‌ها را بازگردانده‌اند و کتابی گم نشده‌است.
- اجرای برنامه‌ی ارزشیابی از کار کتابخانه (پرسش‌نامه‌هایی به کودکان داده می‌شود و از آن‌ها سؤال می‌شود: «آیا از برنامه‌ی کتابخانه راضی بوده‌اند؟»، «چه تغییراتی را در کار کتابخانه پیشنهاد می‌کنند؟» و … خط مشی سال بعد براساس پرسشنامه‌ها اصلاح می‌شود.)
تابستان
- در تابستان بچه‌ها فرصت بیش‌تری برای کتاب خواندن دارند. در نتیجه کتابدار به آن‌ها اجازه می‌دهد هر بار تعداد زیادی کتاب امانت بگیرند.
- تهیه کارت کتابخوانی (روی کارت اسم دانش‌آموز و مقطع تحصیلی او نوشته شده است. اگر یکی از معلم‌ها بخواهد بداند دانشآموزان کلاس در تابستان چه کتاب‌هایی را خوانده‌اند، به این کارت رجوع می‌کند.)
منابع:
- کتابخانه‌های آموزشگاهی، توران میرهادی
- اهمیت و نقش کتابخانه‌های آموزشگاهی در آموزش، ناهید مرتضوی، فصلنامه کتاب، ص ۱۱۳
نویسنده: فاطمه گزین، دانشجوی دکترای مطالعات برنامه درسی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.