بیایید زندگی‌ را مرور کنیم
بخش دوم: فعالیت‌های آموزشی با محوریت زندگی‌نامه‌ها

در بخش اول این مقاله به اهمیت بازگویی زندگی‌نامه‌ها در آموزش پرداختیم. در این بخش قصد داریم که به معرفی فعالیت‌های آموزشی در زمینه‌ی زندگی‌نامه‌ها بپردازیم.

قصه‌ی مردمان

در طول سال تحصیلی، دانش‌آموزان را با شخصیت‌های نیک آشنا کنید. می‌توانید تصویر هر شخصیت را، به دیوار کلاس نصب کنید. دانش‌‌آموزان از بزرگان الگو می‌گیرند و با آنان هم‌ذات‌پنداری می‌کنند. بدین ترتیب چشم‌انداز وسیعی در زندگی خواهند یافت و هویتِ  «خود» را به نحوی بلندهمتانه تعریف می‌کنند. همچنین می‌توانید با آنان از زندگی شخصیت‌های منفی سخن بگویید. از این‌که چه سیری را طی کرده‌‌اند تا سرنوشتشان چنین شده است، به چه فکر می‌کرده‌اند، انتخاب‌هایشان بر چه معیاری بوده است و … .

در معرفی یک شخصیت می‌توانید به موارد زیر نیز اشاره کنید:

– به نظر و عملکرد شخصیت مورد نظر، وقایع همزمان تاریخی، ارزش‌ها، فضایل و رذایل اخلاقی، آدم‌های همزمان مهم (و غیر همزمان مهم)، تهدیدها، دعوت‌ها بپردازید.

– بیم‌ها، امیدها، علایق، مکروهات، وجوه مختلف خود  و امیال او را بیان کنید.

– رابطه شخصیت با طبیعت، دیگران (دوست، دشمن، افراد متفاوت)، هستی، کار، پول و مال، گذشته، آینده، علم و … را توضیح دهید.

– ملاکی عقلانی و مشخص را انتخاب کنید (مثلا عدالت، آزادی انتخاب، خیرخواهی و …) سپس انتخاب‌های شخصیت مورد نظر را بر اساس آن ملاک به چالش بکشید.

دفتری از زندگی

از دانش‌آموزان بخواهید که دفتری درباره‌ی «انسان‌های بزرگ» برای خودشان درست کنند. آن‌ها می‌توانند در این دفتر هم انسان‌های گذشته و هم انسان‌های زنده را بگنجانند. درباره‌ی نقاط ضعف یا قوت هریک از ‌آن‌ها را بنویسند و به تناسب علاقه‌ی خود، یک یا چند صفحه به هر فرد اختصاص بدهند. همچنین می‌توانند عکسی از آن فرد را در دفترشان بچسبانند.

تحقیق با موضوع زندگی‌نامه

از دانش‌آموزان بخواهید که در مورد یک شخصیت نیک تحقیق کنند و سپس زندگی‌نامه آن فرد را در کلاس با ضمیر اول شخص برای دوستان‌شان بازگو کنند. مثلا بگویند: «من در … به دنیا آمدم، در جریان جنگ جهانی دوم فلان اتفاق برایم افتاد و … ».

آشنایی با یک دوست تاریخی در کتابخانه

دانش‌آموزان را به کتابخانه مدرسه ببرید. به ‌آن‌ها بگویید که امروز به کتابخانه آمده‌ایم تا دوستانی تازه پیدا کنیم. سپس کتاب‌های زندگی‌نامه را به آن‌ها معرفی کنید. ار دانش‌آموزان بخواهید که زندگی‌نامه‌ها را ورقی بزنند و هرکس برای خودش یک دوست انتخاب کند. سپس در مورد دوستش تحقیق کند و در کلاس راجع به او برای بقیه صحبت کند. (می‌توانید خودتان به تناسب شناختی که از دانش‌آموزان دارید، از قبل برای دانش‌آموزان یک کتاب در نظر بگیرید و خودتان یک دوست به او معرفی کنید. (مثلا مه‌لقا ملاح^۱) دوست معصومه، توران میرهادی^۲) دوست آیدا، غلامرضا تختی دوست عرشیا، امیرکبیر دوست طه و …)

دفتر خاطرات دوست من

از دانش‌آموزان بخواهید گزارشی (مثل یک صفحه از دفتر خاطرات) از یک روز زندگیِ شخصیت مورد نظر خود را بنویسند. آن‌ها می‌توانند در مورد اینکه آن فرد چطور زندگی می‌کند، در آن روز به چه چیزهایی فکر می‌کند، چه احساساتی دارد، چه اتفاقاتی برایش افتاده است و چه خیالات و تصمیماتی در سر دارد، بنویسند. این روز می‌تواند روز خاصی در زندگی آن فرد باشد، مثلا زمانی که حر تصمیم گرفت به سپاهیان امام حسین(ع) بپیوندد، زمانی که هلن کلر توسط یکی از روزنامه‌نگاران به دلیل کوری و کری به حماقت متهم شد، زمانی که بی‌بی زینب^۳) زنان تبریز را برای مبارزه با استعمار تنباکو در ایران رهبری می‌کرد و … .

داستان اما واقعی!

می‌توانید داستان زندگی یک فرد را مانند یک قصه تعریف کنید و در پایان داستان بگویید که این یک زندگی واقعی بوده‌است. سپس نام فرد را به دانش‌آموزان بگویید و مستندات زندگی فرد مثل عکس‌ها و فیلم‌هایی از او را در پایان برای دانش‌آموزان پخش کنید.

زندگی‌نامه‌های یک صفحه‌ای

زندگی‌نامه‌های تک صفحه‌ای درست کنید و به دیوار کلاس بچسبانید یا در کتابخانه بگذارید تا دانش‌آموزان بتوانند آن‌ها را مطالعه کنند. همچنین می‌توانید تصویر یک شخص را به همراه ابری بالای سرش بر دیوار کلاس بچسبانید. در آن ابر اندیشه‌ای از او یا سخنی از آن فرد را که تبیین‌گر شخصیت اوست بنویسید.

نامه‌ای برای تو

از دانش‌آموزان بخواهید که نامه‌ای از زبان شخصیت مورد نظر برای خودشان بنویسند یا نامه‌ای به شخصیت مورد نظر خود بنویسند.

فیلم‌های واقعی

برخی از فیلم‌هایی را که در باره‌ی یک زندگی واقعی است، یا برش‌هایی از این فیلم‌ها را  برای دانش‌آموزان پخش کنید و در مورد آن فرد به گفت‌وگو بنشینید. به عنوان مثال: محمد رسول‌الله(ص)، اسپارتاکوس، گلادیاتور، سربداران، امیرکبیر، گاندی، نلسون ماندلا، خواهم گریست، مردی برای تمام فصول، آخرین روزهای سوفی شل، عمر مختار و … .

قهرمانانی آشنا

برای دانش‌آموزان توضیح دهید که قهرمانان در نزدیکی ما هستند. از آن‌ها بخواهید که عکس شخصی را که خصوصیت قابل تحسینی در خانواده‌شان دارد و یا کار شجاعانه‌ای را انجام داده‌است، با خودشان به کلاس بیاورند. سپس در یک خاطره در مورد خصوصیات شخص مورد نظرشان صحبت کنند. آن‌ها می‌توانند نظرات والدین‌شان را هم بپرسند و با مشورت والدین‌شان فرد مورد نظر را انتخاب کنند. مثلا می‌توانند عکس مادربزرگ‌شان را با خود به کلاس بیاورند که برای بزرگ‌کردن مادر یا پدرشان فداکاری کرده‌است، یا عکس عموی پدرشان را که در جنگ شهید شده است یا عکس دایی‌شان را که … . می‌توانید این عکس‌ها را به دیوار کلاس بزنید. با دانش‌آموزان درباره موارد زیر گفت‌وگو کنید: قهرمان بودن یعنی چه؟ یک قهرمان معمولا چه ویژگی‌هایی دارد؟

قهرمانانی گمنام

برای دانش‌آموزان توضیح دهید که بسیاری از قهرمانانی که در دنیا هستند، گمنامند و افراد زیادی آن‌ها را نمی‌شناسند. بعضی از این افراد زمانی که همسن و سال آن‌ها بوده‌اند، دست به کارهای قهرمانانه زده‌اند. سپس بچه‌ها را گروهبندی کنید. از هر گروه بخواهید که یک قهرمانِ کودک یا نوجوان را پیدا کنند و با درست کردن یک روزنامه دیواری، او را به بقیه دوستانشان معرفی کنند. برای انجام این پروژه محدودیتی وجود ندارد؛ این قهرمان می‌تواند هر فردی باشد. اما برای راهنمایی می‌توانید کتاب‌های نوجوانان قهرمان (انتشارات فنی ایران ـ کتاب‌های نردبان) و حقوق ما (نشر مرکز ـ کتاب مریم) را به دانش‌آموزان معرفی کنید. در این دو کتاب از کودکان و نوجوانان قهرمان گفته شده است.

خاطرات من از زندگی

دانش‌آموزان را با خاطره‌گویی آشنا کنید و از آن‌ها بخواهید که در کلاس درس خاطره بگویند. بچه‌ها باید یاد بگیرند که در مورد خودشان، خانواده‌شان، محله‌شان، مدرسه و … خاطره بگویند و سپس این خاطرات را بنویسند. این کار می‌تواند به برآورده‌شدن اهداف زیادی مثل آشنا شدن دانش‌آموزان با یکدیگر، فراگیری مهارت‌های اجتماعی، زبان‌آموزی و … کمک کند. برای مشاهده انواعی از خاطره‌نویسی‌های کودکان، رجوع کنید به کتاب «در آفریقا همیشه مرداد است»، انتشارات کتاب آینه.)

خودزندگی‌نامه نویسی

از دانش‌آموزان بخواهید که زندگی‌نامه خود را بنویسند. بدین ترتیب آن‌ها به درک عمیق‌تری از خود می‌رسند و سرنوشت خودشان برای‌شان اهمیت می‌یابد. همچنین به مطالعه زندگی‌نامه‌ها علاقه‌مند می‌شوند. می‌توانید پیش از دادن این تکلیف، برای آن‌ها بخش‌هایی از برخی اتوبیوگرافی‌ها را بخوانید (مثلا اتوبیوگرافی هلن کلر، نلسون ماندلا یا گاندی).

مراحل نوشتن یک اتوبیوگرافی را برای دانش‌آموزان توضیح دهید و آن‌ها را گام به گام راه‌نمایی کنید:

– مهم‌ترین توانایی‌هایت، قسمت‌های مهم زندگیت، علایق و خصوصیات اخلاقیت را بنویس.

– به این فکر کن که دوست داری سایرین چه چیزهایی را راجع به تو بدانند و دانستن چه چیزهایی در مورد تو باعث می‌شود که بقیه از تو چیزهایی یاد بگیرند.

– برخی از عکس‌های مهم زندگیت را جمع کن.

– زندگی‌نامه‌ات را بنویس. (می‌توانی از یکی از دوستان صمیمی‌ات که تو را به خوبی می‌شناسد، بخواهی که زندگی‌نامه تو را بخواند و در مورد آن نظر بدهد.)

– نسخه تصحیح شده زندگی‌نامه‌ات را پاک‌نویس کن و عکس‌ها را در کنار آن بچسبان.

– زندگی‌نامه‌ات را تا ۱۰ سال بعد ادامه بده.

زندگی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها

برای دانش‌‌آموزان توضیح دهید که بسیاری از داستان‌ها و بخش‌هایی از تاریخ نوشته نشده‌اند، بلکه مادرها و پدرها آن‌ها را سینه به سینه برای فرزندان خود نقل کرده‌اند. از دانش‌آموزان بخواهید که به سراغ والدین یا پدرو بزرگ و مادربزرگ‌هایشان یا هر شخص دیگری که دوست دارند، بروند و از او بخواهند که برخی از خاطرات‌شان را برای آن‌ها تعریف کند.(انواع سؤالات برای خاطره‌گویی در این آدرس آمده است.)

نویسنده: فاطمه گزین، دانشجوی دکترای مطالعات برنامه درسی

1. مه لقا ملاح، مادر محیط زیست ایران، پس از پایان تحصیلات در دانشگاه تهران و سوربن فرانسه، در تهران مشغول به کار کتابداری شد. او با خواندن کتابی در رابطه با مسائل محیط زیستی، به این موضوع علاقمند شد. بنابراین در کنار کتابداری به موضوع محیط زیست پرداخت و اولین مؤسسه‌ی محیط‌زیستی ایران را تأسیس نمود. پس از بازنشستگی فعالیت‌های وی گسترش یافت و با مشارکت همسرش و چند استاد دانشگاه «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» را بنیان گذاشت. (منبع: زنان پیشرو، داستان‌هایی برای دختران ایران- انتشارات هوپا[↩]
2. توران میرهادی، تحولگر آموزشی، نویسنده و استاد ادبیات کودکان بود. او که در فرانسه تحصیل کرده بود، پس از اتمام تحصیلات به ایران بازگشت و مدرسه‌ای به نام فرهاد تأسیس نمود. در این مدرسه اغلب تصمیمات مهم و اداره‌ی مدرسه به عهده‌ی بچه‌ها بود. توران میرهادی همچنین مؤسس شورای کتاب کودک بوده است. یکی از مهم‌ترین محصولات این شورا، فرهنگنامه‌ی کودکان و نوجوانان است که در چندین جلد به چاپ رسیده است. (منبع: زنان پیشرو، داستان‌هایی برای دختران ایران- انتشارات هوپا[↩]
3. بی‌بی زینب، هنگام تحریم عمومی ایران بر ضد انحصار بریتانیا بر توتون و تنباکو در دوران نهضت تنباکو می‌زیست. اگرچه کتب تاریخی نامی از بی‌بی‌زینب نبرده‌اند، اما خاطره‌ی او از طریق قصه‌های عامیانه و آوازهای زنان تبریزی زنده مانده است: اعطای امتیاز توتون و تنباکو از سوی دولت ایران به بریتانیا مردم را خشمگین کرد، تحریم تنباکو شکل گرفت و مردم آن را به کار بستند. نظامیان برای شکستن این تحریم کسبه را وادار به باز کردن مغازه‌هایشان می‌کردند. در این زمان بود که یک صاحب‌منصب از گروهی از زنان جنگجو سخن می‌گوید که به بازار تبریز هجوم آوردند، نیروهای دولتی را مجبور به عقب‌نشینی کردند و مغازه‌ها را در اعتراض به انحصار از نو بستند. بی‌بی‌زینب این زنان جنگجو را که به چوب، سنگ و اسلحه مجهز بودند، رهبری می‌کرد. (منبع: کتاب نیاکان ما – نشر نگاه معاصر- داستان‌هایی از زنانی که حق خود و دیگران را مطالبه می‌کردند.[↩]