هنر دقیق‌خواندن (معرفی کتاب همراه با نمونه‌ای از مطالب)
هنر دقیق‌خواندن
(معرفی کتاب همراه با نمونه‌ای از مطالب)
مشخصات کتاب‌شناسی
- نام کتاب: آشنایی با هنر دقیق‌خواندن بر اساس مفاهیم و اصول تفکر انتقادی
- نویسندگان: ریچارد پل، لیندا الدر
- عنوان اصلی کتاب: Thinker’s Guide to How to Read a Paragraph: the Art of Close Reading
- مترجم: پیام یزدانی
- انتشارات: اختران
- تعداد صفحات: ۱۰۰
در مدارس ما، درس قرائت تا چه حد به معنای به کار انداختن ذهن برای درک تفکر و احساسات است و تا چه حد در حکم لقلقه‌ی زبان؟ … استنباط من این است که در کلاس‌های قرائت از هر ۱۲ دانش‌آموز، ۱۱ نفرشان معنای آن‌چه را که می‌خوانند نمی‌فهمند، و اندیشه‌هایی که مؤلف قصد انتقال آن‌ها و احساساتی که وی قصد برانگیختن آن‌ها را در ذهن خواننده داشته، مکنون در نیت نویسنده مانده و به مقصد نمی‌رسد.
هوراس مان، دومین گزارش به شورای آموزشی ایالت ماساچوست، از متن کتاب
درباره‌ی کتاب
کتاب «هنر دقیق‌خواندن»، ضمن تأکید بر اهمیتِ خواندن هدفمند، روش‌هایی را برای آموزش مهارت‌های دقیق خواندن با استفاده از ابزارهای تفکر انتقادی ارائه می‌دهد. دست‌یابی به این مهارت‌ها، مخاطبان را قادر می‌سازد تا مطالبی را که می‌خوانند عمیق‌تر درک کنند، آن‌چه را که می‌خوانند به درستی تجزیه و تحلیل و ارزیابی کنند و درباره‌ی منطق فکری نویسندگان کتاب‌ها بیاندیشند.
این کتاب در دو بخش تنظیم شده است:
- بخش اول، بخش نظری: این بخش، دربردارنده‌ی مبانی، مفاهیم، و توضیح «هنر دقیق‌خوانی» از منظر تفکر انتقادی است. در این بخش پنج مرحله‌ی کلی برای خواندن دقیق انواع متن‌ها معرفی شده است.
- بخش دوم، بخش عملی: در این بخش، برگزیده‌هایی از چند متن آورده شده است که به گمان نویسندگان «ارزش دقیق خواندن را دارند»، و آن‌گاه نحوه‌ی دقیق‌خوانی در عمل نشان داده شده است.
در پیوست کتاب، نمونه‌هایی از «نقل به معنا»، کاربرگی برای «درک الگوی تفکر در متن» و نیز یک کاربرگ برای کمک به «یافتن منطق کتاب درسی» و … آورده شده است.
فعالیت‌های موجود در کتاب، ضمن آشنا ساختن مخاطبان با انواعی از متون، به تقویت مهارت‌های درک مطلب کمک می‌کنند. این فعالیت‌ها به همراه پیوست‌های کتاب، می‌توانند بنا به گروه سنی، عینا مورد استفاده‌ی معلمان قرار بگیرند یا ایده‌بخش آن‌ها در طراحی فعالیت‌های مربوط به «خواندن» باشند.
از هیچ‌کس توقع نمی‌رود که بتواند بدون آموزش ـ هم عملی و هم نظری ـ موتور ماشین را تعمیر کند. اگر بدون اینکه بدانید خواندن درست یعنی چه، فقط یاد گرفته‌اید که «بخوانید»، در واقع بد خواندن را آموخته‌اید. به همین دلیل است که خواندن برای اغلب دانش‌آموزان کاری است منفعلانه. انگار تصورشان از خواندن چنین چیزی است: چشمت را از چپ به راست حرکت می‌دهی و خط به خط پیش می‌روی تا به نوعی، به شکلی نامعلوم، معناها خودبه‌خود و بی‌هیچ تلاشی وارد ذهن شود.
برای کنار گذاشتن این نگرش ناکارآمد در مورد خواندن، باید این را متوجه باشیم که دقیق‌خوانی دربردارنده‌ی استخراج و درونی‌سازی آگاهانه‌ی معناهای مهم نهفته در متن است. در حکم کلنجار رفتن با متن است. ذهن اندیشمند به شیوه‌ای منظم پیش می‌رود تا به ذهنیت نویسنده راه پیدا کند. شالوده‌ی چنین نظمی دقیق‌خوانی است.
«از متن کتاب»
درباره‌ی نویسندگان
نویسندگان این کتاب، ریچارد پل و لیندا الدر، هر دو از رهبران برجسته‌ی جنبش تفکر انتقادی در جهان به شمار می‌روند و کتاب‌های متعددی در این زمینه نوشته‌اند که جزو برنامه‌ی درسی بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها است. این دو، خود نیز سال‌هاست که درد مدارس و دانشگاه‌ها مشغول تدریس‌اند و هم‌زمان، با برگزاری گارگاه‌ها و سمینارهای متعدد، تدابیر و ابزارهای کاربردی را برای پرورش تفکر انتقادی در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهند. برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های این دو نفر می‌توانید به وبسایت «بنیاد تفکر انتقادی» (The Foundation for Critical Thinking) در این آدرس مراجعه کنید.
بخش‌هایی از کتاب
دقیق خواندن مراحل مختلفی دارد. ما اینجا پنج مرحله‌ی دقیق‌خوانی را آورده‌ایم. خواننده‌ی اندیشمند همیشه همه‌ی این مراحل را به کار نمی‌بندد، بلکه گاهی به تبع مقصودی که از خواندن دارد، از میان آن‌ها انتخاب می‌کند:
مرحله‌ی اول: هر جمله‌ای که می‌خوانید به بیان خود نقل به معنا کنید.
مرحله‌ی دوم: تز مطرح شده در پاراگراف را واضح کنید. (نکته‌ی اصلی پاراگراف چیست؟ چه مثال‌هایی از وقایع عینی جهان واقع می‌توان آورد؟)
مرحله‌ی سوم: واکاوی منطق متن: هرچیزی که می‌خوانید محصول تفکر نویسنده است. با مطرح کردن برخی از پرسش‌ها تفکر نویسنده را واکاوی نمایید.
مرحله‌ی چهارم: ارزیابی منطق متن. برای ارزیابی متن‌ها از معیار‌های فکری مانند وضوح، دقت، درستی، مربوط بودن، اهمیت، عمق، وسعت نظر،منطقی بودن و انصاف استفاده کنید. برای ارزیابی اثر نویسنده می‌توان از چنین پرسش‌هایی استفاده نمود:
- آیا نویسنده معنای مورد نظرش را واضح بیان کرده یا متن به نوعی مبهم، مغشوش یا آشفته است؟
- آیا ادعایی که نویسنده مطرح کرده، درست است؟
- آیا متن به اندازه‌ی کافی دقیق است؟
- آیا نویسنده مطالب نامربوط در نوشته‌اش آورده و درنتیجه از منظور اصلی منحرف شده؟
- آیا نویسنده پیچیدگی‌های مهم موضوع را نشان داده یا نوشته‌اش سطحی است؟
- آیا نویسنده سایر دیدگاه‌های مربوط را هم در نظر گرفته یا متنی تنگ‌نظرانه نوشته؟
- آیا اجزای متن هم‌خوانی دارند یا نویسنده تناقض‌گویی کرده؟
- آیا متن حرف مهمی دارد یا در آن به حواشی بی‌اهمیت پرداخته شده؟
- آیا نویسنده منصفانه موضوع را بررسی کرده یا از دیدگاهی جانبدارانه و تنگ‌نظرانه؟
مرحله‌ی پنجم: اینکه خود را به جای نویسنده بگذاریم و از زبان او حرف بزنیم، در حکم امتحان نهایی است برای تعیین اینکه حرفش را فهمیده‌ایم یا نه. …
من ایده های ارائه شده در کتاب را دوست دارم و از روش های موجود در کتاب برای کار با دانش آموزانم استفاده خواهم کرد. مراحل خواندن یک کتاب، به پنج مرحله مختلف تقسیم شده است. به نظرم می‌رسد که گنجاندن این پنج مرحله در برنامه‌های‌درسی که از قبل داشته‌ام، خیلی سخت نیست. بچه‌ها می‌توانند فعالیت‌های مرتبط با این مراحل را با متن‌هایی که قبلا خوانده‌ایم یا بعدا می‌خوانیم، انجام بدهند.
اسکات ویتنی، معلم، وبسایت goodreads
نویسنده: فاطمه گزین، دانشجوی دکترای مطالعات برنامه درسی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.