با چشم‌های بسته

نکاتی برای معلمان در کلاس‌های فراگیر با دانش‌آموز کم‌بینا یا نابینا

در کودکستان، بچه‌ها تفاوت‌های خود را چیز بدی نمی‌دانند. گاهی از این تفاوت‌ها خوششان هم می‌آید. چند سال قبل، یکی از بچه‌های کودکستان ما با چشم‌های بسته در کلاس راه رفت و به دیوار رو‌به‌رو برخورد کرد. وقتی از او پرسیدم که چه کار می‌کند، او گفت: «می‌خواستم مثل جک راه برم. چرا ا اون به این خوبی راه میره؟» جک، هم‌کلاس نابینایش بود و او می‌خواست بداند که نابینایی یعنی چه …

آنیتا هیچکاک، معلم کودکستان – از کتاب روانشناسی تربیتی سانتراک

مقدمه

اغلب ما از راه بینایی جهان پیرامون‌مان را «مشاهده» می‌کنیم. همچنین بینایی یکی از مهم‌ترین منابع ما برای درک و شناخت جهان است. از لحظه‌ای که صبح‌ها از خواب برمی‌خیزیم، وابستگی ما به دیدن آشکار می‌شود؛ ما به کمک چشم‌‌هایمان راهمان را در محیط پیرامون پیدا می‌کنیم، متن‌ها را می‌خوانیم و دنیا را تجربه می‌کنیم.

اگر این نابینایی دچار نارسایی یا آسیب شود، چه رخ می‌دهد؟ ادراک ما از جهان هستی چه تغییری خواهد کرد؟ نارسایی بینایی پس از سرطان و ایدز به عنوان بزرگترین ترس‌ها درجه‌بندی شده است.

اما این ترس هرچند از سویی می‌تواند درست باشد، ولی اغلب با این تحریف بزرگ‌نمایی شده است که نارسایی بینایی نوعی درماندگی است و ما را از زندگی رضایت‌بخش و بارور محروم می‌سازد. ممکن است باور افراد بینا این باشد که بزرگسالان نابینا در زندگی محرومیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارند. کودکان بینا احتمالا بر این باورند که همسالان نابینایشان نمی‌توانند بسیاری از مهارت‌های اساسی زندگی را بیاموزند. در طی تاریخ برخی برداشت‌های مذهبی نیز این باور را تبلیغ کرده است که نابینایی نوعی مکافات گناهان است.

اما چنین برداشت‌هایی در مورد زندگی افراد دارای نارسایی بینایی اغلب نادرست است. و این ترس در میان کسانی که تا حدی می‌توانند افراد دارای نارسایی بینایی را درک کنند، شایع نیست. هرچند که جامعه می‌توانند این افراد را دچار محرومیت‌های اقتصادی و اجتماعی کند، ولی این محرومیت‌ها ذاتی نارسایی‌های بینایی نیست، بلکه تا حد زیادی عارضه‌ای است که از سوی جامعه تحمیل می‌شود.

آموزش یکی از ابزارهایی است که نه تنها می‌تواند در مسیر یک زندگی رضایت بخش به افراد دارای نارسایی بینایی کمک کند و مانع محرومیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آنان شود، بلکه از حقوق اساسی تمام کسانی است که دارای نارسایی بینایی هستند.

نابینایی برای من یک بدشانسی نبوده و نباید آن را به شیوه‌ای رقت‌انگیز نگاه کرد. نابینایی را باید به عنوان شیوه‌ای از زندگی، سبکی از زیستن در نظر گرفت. زندگی فرد نابینا [الزاما] آن ‌طور که مردم تصور می‌کنند، تاریک نیست.

(نقل قولی از خورخه لوئیس بورخس- نویسنده‌ی مشهور، از کتاب روانشناسی کودکان استثنائی)

آموزش فراگیر

در دهه‌های پیش ترجیح بر این بود که همه‌ی دانش‌آموزان دارای معلولیت، به منظور سهولت در تحصیل و برخورداری بیشتر از امکانات خاص، در مدارس مجزا تحصیل کنند؛  اما بعدها مطالعات متعدد اجتماعی نشان داد که این جدا‌سازی موجب شکاف عمیق اجتماعی شده و باعث می‌شود افراد معلول از بدنه‌ی جامعه‌ فاصله بگیرند؛ شکافی که پس از دوران تحصیل هم ادامه می‌یابد.

از همین رو در آموزش و پرورش نوین، ترجیح بر این است که تمام دانش‌آموزان، فارغ از هرگونه تنوع، در مدارس یکسان تحصیل کنند و به این ترتیب  آموزش فراگیر در دستور کار آموزش و پرورش قرار گرفته است.

در مدارس فراگیر همه‌ی کودکان صرف نظر از هر مشکل و تفاوتی در کنار هم درس می‌خوانند و هر کدام از آن‌ها از حمایت کافی برای تأمین نیازهای فردیشان برخوردار هستند.

درس خواندن در مدارس فراگیر نه تنها فرصتی برای یادگیری است، بلکه مؤثرترین فرصت برای تشریک مساعی بین کودکان دارای ناتوانی و همسالان آن‌هاست. کودکانی که بناست سال‌های سال در یک جامعه و در کنار هم «زندگی» کنند.

آموزش فراگیر در کنار سایر بخش‌ها و جامعه‌ی بزرگتر فعالانه می‌کوشد تا اطمینان یابد که تمام کودکان فارغ از جنسیت، زبان، توانایی، مذهب، ملیت یا سایر خصوصیات به معنای واقعی کلمه برای شرکت در آموزش و یادگیری در کنار سایر همسالان حمایت می‌شوند و تمام استعدادها و پتانسیل هایشان ارتقا می‌یابد.

با این حال آموزش فراگیر چندان راحت نیست. مدارس و معلمان نیاز به آموزش و راهنمایی دارند. کودکی با مشکل بینایی در کلاس شما می‌نشیند. شما پیش خودتان فکر می‌کنید که چه کار باید کنم؟ نیازهای او چه تفاوتی با نیاز‌های سایر دانش‌آموزانم دارد؟ ‌آیا او می‌تواند از عهده‌ی دروس بربیاید؟ مدتی است که در کشورهای مختلف دنیا تلاش شده که به این پرسش‌های معلمان پاسخ داده شود. مدارس فراگیر در کشورهای مختلف مسیر درازی را پیموده‌اند. نکاتی که در این متن گردآوری شده‌اند، می‌توانند بخشی از پرسش‌های معلمانی را پاسخ بدهد  که در کلاسشان دانش‌آموزی با مشکل بینایی دارند.

اما باید در نظر داشت که در هر مدرسه‌ی فراگیر، معلمانی متخصص برای حمایت از معلم کلاس در مدرسه حضور دارند. معلم مرجع به طور ثابت در مدرسه حضور دارد و برای مشاوره، آموزش‌های ویژه‌ و تهیه مواد آموزشی برای دانش‌آموزان دارای ناتوانی به معلم کلاس کمک می‌کند.

معلم سیار هم نوع دیگری از معلمان ویژه‌  است که در زمینه‌ی کودکان دارای ناتوانی تخصص دارد و از مدرسه‌ای به مدرسه‌ی دیگر می‌رود و بر اساس برنامه‌ای زمان‌بندی شده در دسترس خواهد بود.

تصویری از یک دانش‌آموز دارای نارسایی بینایی در یک مدرسه‌ی فراگیر

مایکل عصایی در دست راستش و کیفی در دست دیگرش در دبیرستان از کلاس به سمت حیاط می‌رود. همکلاسی او، ربکا به او که نابیناست کمک می‌کند که از شلوغی عبور کند.

مایکل قبلا در مدرسه‌ی ویژه‌ی کودکان نابینا و ناشنوا تحصیل می‌کرد؛ اما او مدرسه‌ی فراگیر کنونی را به مدرسه‌ی قبلی ترجیح می‌دهد. او می‌گوید: «یکی از چیزهایی که درخصوص این مدرسه دوست دارم این است که بجه‌های همسایه‌ی ما در این مدرسه هستند. وقتی من به مدرسه‌ی ویژه‌ی نابینایان می‌رفتم،‌ هیچکدام از همسایه‌هایمان در مدرسه نبودند».

در سال سوم مایکل از درس انگلیسی عقب مانده است؛ بنابراین در کنار معلم مرجع بیرون از  کلاس نشسته و به سی‌دی آن درس گوش می‌دهد.

ناگهان صدای آژیر آتش‌نشانی شنیده می‌شود. این از تمرین‌های معمولی است که در مدرسه انجام می‌شود. ربکا که مسئولیت کمک به مایکل را پذیرفته است، او را در میان انبوه دانش‌آموزان به بیرون از ساختمان هدایت می‌کند. حدود سه دقیقه بعد گروهی از دانش‌آموزان دور مایکل حلقه‌ زده‌اند و به قصه‌های او گوش می‌دهند.

پرسش:

۱) آیا توصیفی که از مایکل شد، به تصویر شما از تجربه‌ی کودکان دارای مشکل بینایی در مدرسه شباهت دارد؟

۲)  به نظر شما خدمات انطباقی یا حمایتی که مایکل دریافت می‌کند تا به عملکرد او در یک مدرسه‌ی عادی کمک کند، چیست؟

(از کتاب روانشناسی کودکان استثنایی)

برای آنکه دانش‌آموز دارای مشکل بینایی در کلاس درس احساس راحتی نماید چه باید کرد؟

• کودک دارای مشکل بینایی را همانگونه معرفی کنید کـه سـایر دانش‌آموزان را معرفی می‌کنید. اگر دانش‌آموزی سؤالی را مطرح کرد، کودک دارای مشکل بینایی را تشویق کنید تا در صورت اطلاع از آن، پاسخ سؤال را بدهد. بهتر است که با وضعیت خاص بینایی او صادق و رو راست باشید. بسیاری از این کودکان وقتی می‌بینند همکلاسی‌هایشان محدودیت‌های بینایی آنان را می‌دانند و درک می‌کنند، احساس راحتی بیشتری می‌کنند. البته بعضی از کودکان سعی در مخفی یا انکار نمودن مشکل بیناییشان دارند و از این که در میان جمع راجع به مشکلات بینایی صحبت شود ناراحت می‌شوند. چنین وضعیتی ایجاب می‌کند که به این قبیل حساسیت‌‌‌ها توجه بیشتری بنمایید.
• از به کار بردن واژه‌هایی مانند «دیدن» و «نگاه کردن » در حضور دانش‌آموز دارای مشکل بینایی ناراحت نباشید. این لغت‌ها همانگونه که بخشی از خزانه لغات سایر دانش‌آموزان را تشکیل می‌دهند، جزیی از خزانه لغات کودکان دارای مشکلات بینایی نیز می‌باشند. آنان با استفاده از این لغات به طور ضمنی روش‌های دیدن خودشان مانند لمس کردن یا خیلی از نزدیک نگاه کردن را بیان می‌کنند و از آن‌ها در گفتگوی روزمره مثل «به زودی می‌بینمتان»، «بعداً همدیگر را خواهیم دید» استفاده می‌کنند.
• در تمام موضوعات و فعالیت‌های آموزشی مانند رایانه، تمرینات بدنی، هنرهای دستی و غیره دانش‌آموز دارای مشکل بینایی را شرکت دهید. درباره‌ی روش‌‌‌های تدریس و وسایل کمکی ویژه که در انجام بعضی از فعالیت‌ها ممکن است مفید باشند، می‌توانید از معلم مرجع یا معلم سیار کمک بگیرید.
• اغلب کودکان دوست دارند که کاپیتان یا سرگروه تیم‌های ورزشی یا مجری برنامه‌های گوناگون باشند. کودک دارای مشکل بینایی را تشویق کنید تا مانند سایر کودکان برای پیشگام شدن و به دست آوردن این موقعیت‌ها تلاش کند.
• در مورد تشویق و تنبیه باید همان قوانین و مقررات انضباطی که برای تمام دانش‌آموزان کلاس اعمال می‌شود، برای این کودکان نیز اجرا شود. لبخند رضایت و حالت‌‌‌های حمایت آمیز را معمولاً دانش‌آموز دارای مشکل بینایی نمی‌بیند. بنابراین به جای آن باید از حرکات و اشاراتی چون به شانه یا پشت کودک زدن و یا تشکر زبانی استفاده کرد.
• کودکان دارای مشکلات بینایی ممکن است متوجه نشوند که مثلاً شما با حالت چهره ره یا تکان دادن سر و یا حرکت دست از آن‌ها می‌خواهید تا نزد شما بیایند و یا به سؤالی پاسخ دهند. بنابراین استفاده از اشاره‌‌های کلامی ضروری است مثلاً دانش‌آموز را به نام صدا بزنید.
• دانش‌آموزان عادی با اطلاع از این موضوع که همکلاسیشان دارای مشکل بینایی است، ممکن است نسبت به موضوع‌‌‌های مربوط به بینایی و مسائل آن علاقه نشان دهند شما می‌توانید عناوینی را در درس‌‌‌های کلاسی خود بگنجانید: در درس علوم ، نور و نور شناسی، در درس علوم اجتماعی، اطلاعاتی در مورد مؤسسه‌‌‌های خدماتی در جامعه و نگرش نسبت به معلولین و در درس ادبیات، آشنایی با کتاب‌‌‌هایی که نویسندگان آن‌‌‌‌ها نابینا بوده‌اند. اما دقت کنید که توجه بیش از حد به مشکلات بینایی ممکن است تفاوت‌‌‌ها را تشدید کند.
• پذیرش کودک دارای مشکل بینایی از جانب شما به طور حتم سرمشق خوبی برای کلاس خواهد بود.
• ممکن است دانش‌آموز دارای مشکل بینایی وسایل کمکی مورد نیازش را با خود به کلاس بیاورد او را تشویق نمایید تا در صورت نیاز حتماً از آن‌ها استفاده کند. به علاوه به پرسش‌‌‌هایی که از طرف سایر دانش‌آموزان ممکن است در مورد این وسایل مطرح شود، پاسخ دهید.
• بعضی از کودکان دارای مشکل بینایی‌ترجیح می‌دهند که محدودیت بیناییشان توجه دیگران را جلب نکند؛ بنابراین تا وقتی که مجبور نشوند، از وسایل کمکی ویژه و حتی کمک دیگران نیز استفاده نمی‌کنند در این گونه مواقع باید به خواست آنان احترام بگذارید. اما اگر شما تشخیص می‌دهید که کودک واقعاً به کمک بیشتری نیاز دارد یا اینکه برای او مسائلی در حال وقوع می‌باشد بهتر است در این باره با معلم مرجع یا معلم سیار صحبت نمایید.
• وقتی به دانش‌آموز نابینایی نزدیک می‌شوید، همیشه خودتان را به نام معرفی نمایید و از سایرین نیز بخواهید که همین کار را انجام دهند؛ مگر اینکه دانش‌آموز به خوبی شما را بشناسد. تشخیص صداها از یکدیگر همیشه کار آسانی نیست بخصوص در ازدحام یا موقعیت‌های پرتنش. در مواجهه با چنین دانش‌آموزانی از انجام «بازی‌‌‌های حدسی» مثل « اگه گفتی من کی‌ام؟» یا «صدای من یادته مگه نه؟» که کودکان و نوجوانان انجام می‌دهند، بپرهیزید.
• کودکان نابینای مطلق یا کودکان دارای مشکلات شدید بینایی رفتارهای قالبی خاصی دارند؛ از جمله فشار دادن چشم با انگشتان، تکان خوردن غیرمعمول، داشتن حرکات اضافی و تکراری، خم‌کردن سر و ایجاد صداهای غیرعادی. آنان را تشویق کنید تا حالت و فرم بدنی درستی را به خود بگیرند و با معلم مرجع و معلم سیار درباره نحوه برخورد با این قبیل رفتارها مشورت نمایید.
• از دانش‌آموزان دارای مشکلات بینایی باید انتظار انجام کارهایی را داشته باشید که از حد متوسط همکلاسی‌های بینایشان دارید؛ البته چون این کودکان در انجام برخی فعالیت‌ها به زمان بیشتری نیاز دارند، گاهی ایجاب می‌کند که از میزان تکالیفشان بکاهید. اما به مرور که مهارت‌های بینایی و سازشی کودک افزایش می‌یابد، ظرفیت کاری، حجم انجام تکالیف و فعالیت‌های آموزشی او نیز به حدود و انتظارات شما نزدیک‌تر خواهد شد.
• شباهت‌های کودک دارای مشکل بینایی با دانش‌آموزان عادی کلاس شما بیشتر از تفاوت‌هایشان است. سعی کنید با آن‌ها به طور یکسان رفتار نمایید.

سال دوم راهنمایی، بسیار دوست داشتم در گروه تئاتر مدرسه حضور داشته باشم. هر روز برای تمرین با سایر بچه‌ها به کلاس تئاتر می‌رفتم، اما معلم هنر که کارگردان بود، هیچگاه به من نقشی نداد. این در حالی بود که استعداد من در بازیگری، اگر نه بیشتر از همکلاسی‌هایم، که مطمئنا از آن‌ها کمتر هم نبود؛ اما صرفا به دلیل معلولیت، جایی در گروه تئاتر نداشتم.  این ماجرا هنوز هم در ذهن من ثبت شده و یکی از تلخ‌ترین خاطرات من از دوران تحصیل به حساب می‌آید.

در نقطه مقابل، اتفاق شیرینی که همیشه به عنوان تجربه‌ای به یاد ماندنی در ذهنم می‌درخشد، حضورم در میدان تیر است. در درس آمادگی دفاعی، حدس میزدم من را به خاطر کم‌بینایی از حضور در میدان تیر معاف کنند اما معلم به من گفت: ممکن است تو نتوانی سیبل را ببینی اما باید شلیک را در شرایط امن تجربه کنی. به همین دلیل من را هم به میدان تیر بردند و بعد از همه بچه‌ها، در شرایطی ایمن تیراندازی کردم. اتفاقی منحصر به فرد که شاید کمتر نابینا یا کم‌بینایی موفق به تجربه آن شده باشد.

یکی از کارهای جذاب بعضی از معلم‌ها، خلاقیت‌هایی بود که برای مشارکت من در کارهای گروهی به کار می‌بردند. به یاد دارم یکی از معلم‌های ورزش، وقتی فهمید من توپ را درست نمی‌بینم، تصمیم گرفت توپ را در داخل یک کیسه بگذارد تا هنگام بازی سر و صدای بیشتری داشته باشد و من بتوانم از روی صدا مسیر آن را تشخیص دهم. البته توپ‌های زنگ دار مخصوص بازی نابینایان هم وجود دارد اما در آن زمان چنین چیزی در مدرسه ما نبود. حدودا ۵ دقیقه با توپ در این حالت بازی کردیم که برای من بسیار لذت بخش بود. این کار برای هم‌کلاسی‌هایم هم تجربه‌ای متفاوت بود و همه یاد گرفتند که چگونه می‌توان با کمی خلاقیت، یک نابینا را هم وارد گود کرد.

(آرش، ۲۹ ساله – کم‌بینا، نقل شده در وبسایت مدرسه رسا)

دانش‌آموز دارای مشکل بینایی در محوطه مدرسه و کلاس چگونه رفت و آمد خواهد کرد؟

• معلم مرجع یا سیار کودک نابینای مطلق یا دارای مشکلات شدید بینایی را با کلاس و محوطه مدرسه آشنا ساخته و به او یاد می‌دهد که چگونه به تنهایی‌تردد نماید.
• گاهی لازم است که هنگام راه رفتن دانش‌آموز دارای مشکل بینایی از یک نفر راهنمای بینا کمک بگیرد که می‌تواند یکی از هم‌کلاسی‌ها باشد.
• همانند سایر کودکان برای حفظ سلامتی کودک دارای مشکل بینایی و پیشگیری از خطرات احتمالی درها و قفسه‌‌ها باید کاملاً باز یا کاملاً بسته باشند. همچنین کودک باید به خوبی در جریان تغییر و جابجایی وسایل و تجهیزات کلاس قرار گیرد.
• مربی تحرک و جهت‌یابی کودک را با کلاس جدیدش و مقررات مربوط به آن آشنا می‌کند و به او می‌آموزد که چگونه از عصا و سایر وسایل «کمک حرکتی» مثل نقشه‌‌های لمسی و شنیداری، قطب نما و وسایل الکترونیکی و استفاده نماید.

دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی چگونه از مطالب چاپی استفاده ‌می‌کند؟

درباره تخته سیاه

• ‌‌‌‌‌‌چون تخته سیاه در جلوی کلاس نصب شده است، قاعدتا ردیف جلو در وسط کلاس، بهترین جا برای نشاندن دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی است. اما این موضوع می‌تواند در مورد کودکان مختلف متفاوت باشد. بنابراین بهتر است از معلم مرجع یا معلم سیار کمک بگیرید.
• ‌‌‌ از یکی از دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان کلاس بخواهید یا اجازه دهید که دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی یک نفر را انتخاب کند تا:

الف ـ برای دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی از مطالب درس(بخصوص جداول و نمودار‌‌‌ها فتوکپی) تهیه نماید.

ب – مطالب درسی را آرام و با صدای بلند بخواند تا دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی آن‌‌‌ها را یادداشت نماید. ( بهتر است در صورت امکان دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی از یادداشت‌‌‌های خودش استفاده نماید.)

• به دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی اجازه دهید تا در صورت نیاز صندلی خود را به تخته سیاه نزدیک کند. به او کمک کنید تا صندلی‌اش را در جایی قرار دهد تا مانع دید سایر دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان نشود.
• یک نسخه از یادداشت‌‌‌های خود و یا کتابی که مطالب درسی را از آن استخراج کرده و بر روی تخته سیاه نوشته‌اید، به دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی امانت دهید.
• هنگام نوشتن مطالب درسی روی تابلو کلاس، آن‌‌‌ها را با صدای بلند بخوانید تا کودک دارای مشکل بینایی بهتر بتواند یادداشت نماید. ‌‌‌ مطالبی را که می‌خواهید تدریس نمایید، از پیش به معلم مرجع یا معلم سیار بدهید تا آن‌‌‌ها را درشت‌تر‌‌‌ و پررنگتر بنویسد و یا در صورت لزوم به خط بریل برگرداند. انجام این کار بخصوص در دروسی مانند ریاضی که دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ باید دستورالعمل‌‌‌ها را قدم به قدم دنبال نماید، بسیار مفید خواهد بود.
• بعضی از دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان دارای مشکلات بینایی ممکن است که برای یادداشت کردن مطالب درسی از رایانه‌‌‌های قابل حمل استفاده نمایند. این رایانه‌‌‌ها استاندارد قابل حمل و دارای صفحه کلید و صفحه نمایش هستند و می توانند اطلاعات را به صورت کلامی و یا چاپی درشت خط و یا به هر دو شکل تبدیل نمایند. دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان دارای مشکلات بینایی می‌توانند از گوشی نیز استفاده کنند.
• ‌‌‌‌‌‌در کلاس پشت به پنجره نایستید؛ زیرا نوری که در این حالت از پشت به شما می‌تابد، به شکل ضد نور عمل ‌می‌کند و باعث خستگی چشم بعضی از دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان می‌شود.‌‌‌ جلوگیری از تابش شدید نور نه تنها برای دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان دارای مشکلات بینایی بلکه برای تمام دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان مفید خواهد بود.

فیلم‌‌‌ها، تصاویر و نقشه‌‌‌های چاپی

• ‌‌‌ اگر می‌خواهید فیلم یا اسلاید جدیدی را نمایش دهید، اجازه دهید تا کودک برای دیدن آن به اندازه کافی به پرده نمایش نزدیک شود.
• ‌‌‌‌‌‌اگر فیلمی که نمایش می‌دهید، زیرنویس دارد، از دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ی بخواهید تا نزدیک به دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ کم بینا یا نابینا آن را با صدای بلند بخواند.
• به کمک معلم مرجع یا معلم سیار ترتیبی اتخاذ نمایید تا دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی فیلم یا نوار ویدیویی ای را که قرار است در کلاس به نمایش گذاشته شود، قبل یا بعد از کلاس حتما ببیند و مطمئن شوید که دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی تمام مفاهیم دیداری آن را فهمیده است.

مشق شب، آزمون‌‌‌ها و مطالب چاپ شده

• حتی الامکان فتوکپی‌‌‌های درسی را به معلم مرجع یا معلم سیار بدهید تا آن‌‌‌ها را به درشت خط یا بریل و یا صوت تبدیل نماید.
• ‌‌‌‌‌‌دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی برای انجام تکالیف درسی و امتحانات خود معمولاً به زمان بیشتری تقریباً یک و نیم برابر وقت سایر دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان نیاز دارد؛ به این منظور می‌توانید‌‌‌ از او بخواهید که تکالیفش را در اتاق مرجع یا کتابخانه مدرسه انجام دهد. وقتی مطمئن شدید که وی مطالب درسی خود را خوب یاد گرفته، بهتر است تکالیف درسی کمتری را به او بدهید؛ مثلاً به عنوان تکلیف درس ریاضی از دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ بخواهید که از تعداد کل مسائل تعین شده فقط شماره ‌‌‌های فرد یا آن‌‌‌هایی را که مشکل‌ترند حل کند. این تخفیف‌‌‌‌‌‌ها باید متناسب با میزان بازدهی فعالیت‌‌‌‌‌‌هایی که از سایر دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان انتظار دارید، باشد. وقتی مهارت‌‌‌های سازشی و بینایی دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی بـه حد مطلوب آنگاه حدود انتظارات شما از او و سایر دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان به هم نزدیک‌تر‌‌‌ خواهد شد.
• ‌‌اگر در جلسه امتحان برای دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان عادی از پاسخنامه‌ی مجزا استفاده ‌می‌کنید، توجه داشته باشید که برای دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی بسیار راحت‌تر‌‌‌ است که پاسخ سؤال‌‌‌های امتحانی را مستقیما بر روی همان برگه‌ی سؤالات علامت بزند. برای امتحاناتی که به خط بریل انجام می‌شود،‌‌‌ پاسخنامه‌‌‌هایی جداگانه الزامی است. حتی اگر نوع امتحان به نحوی است که دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ موظف باشد پاسخ‌‌‌های خود را مستقیماً بر روی پرسشنامه علامت بزند. بهتر است قبل از امتحان با دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی یا معلم مرجع و یا معلم سیار دربارۀ انتخاب بهترین شیوه برگزاری امتحان مشورت نمایید.
• دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان دارای مشکل بینایی باید توانایی خواندن و نوشتن مطالب را چه به صورت چاپی و چه به صورت بریل به دست آورند، بنابراین جز در موارد ضروری از برگزاری امتحانات شفاهی و استفاده از منشی خودداری نمایید.
• بیشتر مدارس، دستگاه‌‌‌های فتوکپی با قابلیت بزرگنمایی دست نوشته‌‌‌ها یا سؤال‌‌‌های امتحانی که به خط معمولی نوشته شده اند، را دارند. وقتی قرار است که تصویر نوشته‌ای بزرگ شود، باید دقت کنید تا میزان وضوح و روشنی آن از بین نرود. دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌انی که ترجیح می‌دهند نوشته‌‌‌های با خط معمولی را به کمک وسایل کمک بینایی بخوانند باید تشویق شوند تا به کار خود ادامه دهند.

کتاب‌‌‌های درسی و غیر درسی

• ‌‌‌ اگر استفاده از کتاب‌‌‌های درشت خط، بریل و یا ضبط صوت برای دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ دارای مشکل بینایی راحت‌تر‌‌‌ است، معلم مرجع یا معلم سیار می‌تواند آن‌‌‌ها را برای وی تهیه نماید. دوباره تأکید می‌شود‌‌‌ که فهرست کتاب‌‌‌های درسی مورد نیاز و تکالیف درسی این گونه دانش‌آموز‌‌‌‌‌‌ان باید هر چه سریع‌تر در اختیار معلم مرجع یا معلم سیار قرار گیرد. و باید نسخه اصلی آن‌‌‌ها (پس از متناسب سازی) بـه خط بریل برگردانده و یا در اندازه‌‌‌های بزرگ تکثیر شوند. لذا زمان زیادی طول خواهد کشید تا به دست شما برسد.

منابع:

دانش‌آموز با مشکل بینایی در کلاس درس (راهنمای معلمان)، ایرس تورس، آن ال کورن، ترجمه علی اسلامبولچی مقدم، تهران: دانژه، ۱۳۸۱. (منبع اصلی)

روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی (جامعه، مدرسه و خانواده)، فصل ۱۵: نارسایی‌های بینایی، مایکل ام. هاردمن، کلیفورد جی. درو، ام. وینگستون اگن. ترجمه دکتر حمید علیزاده و همکاران. تهران: دانژه، ۱۳۸۷.

نویسنده: فاطمه گزین، دانشجوی دکترای برنامه درسی