آموزش چندفرهنگی: رویکردی در آموزش و پرورش (بخش دوم – نکاتی برای معلمان و فعالیت‌های کلاسی)
| آموزش چندفرهنگی شکلی از آموزش یا تدریس است که برای ارزش‌ها، عقاید، دیدگاه‌ها و پیشینه‌های فرهنگی مختلف ارزش قائل است و تفاوت‌های فرهنگی را به شیوه‌ای هدفمند در آموزش در نظر می‌گیرد. در این رویکردِ آموزشی، «فرهنگ» معنای گسترده‌ای دارد و نژاد، قومیت، ملیت، زبان، مذهب، طبقه، جنسیت و … را دربرمی‌گیرد. در بخش اول این مقاله، به معرفی و بیان اهمیت آموزش چندفرهنگی پرداختیم. در این بخش به برنامه‌ی درسی، فعالیت‌های کلاسی و نکاتی برای معلمان در زمینه‌ی آموزش چندفرهنگی خواهیم پرداخت. |
برنامه‌ی درسی آموزش چندفرهنگی
آموزش چند فرهنگی، روش جدیدی در تدریس نیست؛ بلکه یک رویکرد تازه در آموزش است. با این حال، برای پیشبرد اهداف آموزش چندفرهنگی، بایدها و نبایدهایی در برنامه‌ی درسی در نظر گرفته می‌شود. معمولا گروه سنی پایه (ابتدای و متوسطه اول) بیشتر مورد توجه آموزش چندفرهنگی قرار می‌گیرند؛ چرا که دوران کودکی دوران مهمی در شکل‌گیری اعتقادات و باورهای انسانی است. مهم‌ترین عاملی که در تنظیم برنامه درسی مورد توجه قرار می گیرد، خود کودک است. این برنامه درسی کودک را در این سه زمینه مورد توجه قرار می‌دهد:
- باسواد کردن کودک در زمینه مهارت‌های اساسی (خواندن، نوشتن، حساب کردن و استدلال کردن و …)؛
- ایجاد احساس احترام و غرور در کودک نسبت به تنوع فرهنگی، قومی و منطقه‌ای؛
- هدایت کودک در جهت یک زندگی مولد از طریق آموزشی که تا حد ممکن در آن از طبقه بندی خبری نیست.
همچنین محتوای آموزش چند فرهنگی باید دربرگیرنده‌ی موارد زیر باشد:
- برنامه درسی باید طوری تهیه شود که در آن به طور دائم نظریات، تجارب و مشارکت فرهنگ‌های گوناگون ارائه شود.
- برنامه درسی باید مطالبی را به خدمت بگیرد که از اهانت، تبعیض، عقاید قالبی، نژاد‌پرستی و ترجیح جنسیت به دور باشد.
- برنامه درسی باید با افراد و گروه‌های مختلف فرهنگی به طرز مثبتی برخورد کند و افراد گروه‌های فرهنگی را، (به دور از تعصب و در صورت لزوم،) به عنوان افرادی فعال و پویا معرفی نماید.
- برنامه‌ی درسی و روش‌های یاددهی و یادگیری باید بر زمینه‌های فرهنگی کودکان متکی باشد و مفاهیم آن براساس زندگی روزانه و تجارب آن‌ها تنظیم شود.
- برنامه درسی باید دسترسی یکسان تمام کودکان را به آموزش امکان‌پذیر نماید.
نکاتی برای معلمان
یکی از مهم‌ترین ارکان در آموزش چندفرهنگی، معلمان هستند. چرا که آن‌ها الگوی اولیه‌ی کودکان در مدرسه‌اند و رفتار آن‌ها در شکل‌گیری رفتار کودکان اهمیت به‌سزایی دارد. برخی از نکاتی که می‌توانند در این زمینه یاری‌گر معلمان باشند، به شرح زیر هستند:
- در نظر داشته‌باشید که همه کودکان از نظر شناختی، زبانی و عاطفی به زبان و فرهنگ و زادگاه خود وابسته‌اند.
- کودکان می‌توانند توانایی‌ها و دانسته‌های خود را در زمینه‌های گوناگون بروز دهند. آنان با هر لهجه و زبانی که صحبت کنند، می‌توانند شایستگی‌های بسیاری از خود نشان دهند و ارزش و اهمیت خود را احساس کنند. به خاطر داشته‌باشید که رویکرد یا روش واحدی برای کار کردن با شاگردان وجود ندارد.
- مطالعه فرهنگ‌ها و سبک‌های یادگیری فراگیرندگان متفاوت را در برنامه‌ی خود بگنجانید و بر مبنای آن، از روش‌ها و راهبردهای گوناگونی استفاده کنید.
- درباره‌ی آموزش به کودکانی که از نظر لهجه، زبان و فرهنگ متفاوتند، فکر کنید و با سایر معلمان هم‌فکری کنید.
- با به تصویر کشاندن کودکان متعلق به گروه‌های فرهنگی و قومی گوناگون، شرایطی ضدتعصب در کلاس ایجاد کنید. کتاب‌هایی که برای دانش‌آموزان انتخاب می‌کنید و در کلاس می‌خوانید و نیز فعالیت‌های کلاسی باید دربردارنده‌ی این تفاوت‌ها باشند.
- دانش‌آموزان را در پرهیز از کلیشه‌سازی و تبعیض قائل‌شدن یاری دهید. به کودکان بیاموزید که هیچ‌یک از جنبه‌های شخصیتی یک فرد(چه کوچک و چه بزرگ)، موضوع پسندیده‌ای برای تبعیض یا مسخره‌کردن نیست.
- گفت‌و شنودی صمیمانه با خانواده‌ها ترتیب دهید تا راه را برای گفتوگو در مورد دیدگاه‌های یکدیگر، تبادل دانسته‌ها باز شود. به این ترتیب هم می‌توانید در مورد فرهنگ خانواده‌ها اطلاعات کسب کنید و هم می‌توانید با تعصبات خانواده‌ها آشنا شوید و رفته‌رفته برای یاددادن فرهنگ ضدتعصب به خانواده‌ها گام بردارید.
- به منظور شناخت بهتر دیدگاه‌های فرهنگی‌تان و مقابله به هر نوع کلیشه‌سازی یا جبهه‌گیری که ممکن است دچار آن باشید، خودتان را ارزیابی کنید، آگاهی‌تان را افزایش دهید و با سایر معلمان هم‌فکری کنید.
- انتظارات بالایی از دانش‌آموزان خود داشته باشند و میزان پیشرفت تحصیلی و نوع رفتار مورد انتظار از آن‌ها را به روشنی و به طور دقیق برای آنان مشخص کنید. این انتظارات را به شاگردان انتقال دهید و دانش‌آموزان را در جهت‌دادن و شکل‌دهی به یادگیری‌های خود فعالانه درگیر کنید.
| بسیاری از آمریکای لاتین تباران، در کارخانه‌ی بسته‌بندی گوشت، که در محله‌ی ما واقع است، کار می‌کنند. من متوجه شدم که دانش‌آموزانم با آنان آشکارا برخورد بدی دارند و البته در این میان نقش خانواده‌هایشان بی‌تأثیر نیست. برای آن‌که آن‌ها را متوجه تعصب‌شان کنم، داستان «بارش برف بر درختان سرو» را در کلاس برای آن‌ها خواندم. اگرچه وقایع این رمانِ افسانه‌ای در جای دیگری رخ داده و مربوط به زندگی مهاجران ژاپن در جنگ جهانی دوم است، اما ضمن بحث به مواردی اشاره می‌کنم که شباهت‌های قابل توجهی با رفتار دانش‌آموزان نسبت به آمریکای لاتین تبارها دارد. من هیچ معیاری برای اندازه‌گیری تعصب آن‌ها ندارم. اما احساس می‌کنم که آموزش و آگاهی دادن، اقدامات مهمی در زمینه‌ی کاهش این مشکل هستند. کتی فوسر، معلم انگلیسی و روزنامه‌نگاری برگرفته از روانشناسی تربیتی، دبلیو، جی، سانتراک |
سوالاتی که می‌تواند به معلمان در ارزیابی خود کمک کند:
معلمان برای آگاهی از احترام به فرهنگ‌ها در کلاس درس خود و در پاسخ‌گویی به نیاز‌های دانش‌آموزانی با فرهنگ‌های مختلف، می‌توانند به سؤالات زیر جواب دهند و با بررسی آن‌ها دریابند که کلاس آنان تا چه حد در این مسیر حرکت کرده است:
- آیا من به تنوع فرهنگی دانش‌آموزان به عنوان مشکلی که باید با آن کنار آمد نگاه می‌کنم یا به مثابه‌ی یک فرصت مناسب و مغتنم؟
- آیا دانش‌آموزانم در کلاس آزادی بیان دارند و می‌توانند عقاید متفاوت خود را بیان کنند؟
- آیا در کلاس من، دانش آموزان می‌توانند عقایدی متفاوت با عقاید گروه فرهنگی حاکم را داشته باشد؟ آیا من این عقاید را سرکوب نمی‌کنم؟ آیا به سایر دانش‌آموزان اجازه می‌دهم که عقاید مخالف را خاموش کنند؟
- آیا فضای کلاس نشان‌دهنده تنوع فرهنگی است؟ فضای مدرسه چه‌طور؟
- آیا تابلوهای نصب شده بر دیوارها نشان‌دهنده احترام به تنوع فرهنگی است یا از احترام و ارزش‌گذاری به یک فرهنگ غالب حکایت دارد؟
- آیا سازمان دهی کلاس‌ها به گونه‌ای نیست که به جدا کردن بعضی از فراگیرندگان به نفع طبقه اجتماعی و قومیت آن‌ها از دیگران بینجامد؟
- آیا تلاش کرده‌ام تا تفاوت‌های زبانی و سبک‌های متفاوت یادگیری را درک کنم؟
- آیا طرح درس‌های مختلف و روش‌های تدریس به کار می‌برم تا به فراگیرندگان متعلق به فرهنگ های مختلف در یادگیری کمک کند؟
- آیا تلاش کرده‌ام تا دیدگاه‌های فراگیرندگان دارای فرهنگ‌های مختلف نسبت به انگیزش، برتری‌جویی از همسالان، رقابت‌جویی و مواردی از این نوع را درک کنم؟
- آیا تلاش کرده‌ام تا الگوهای مختلف خانوادگی را در میان دانش‌آموزان بررسی کنم؟
- آیا مشارکت فراگیرندگان در زندگی تحصیلی و اجتماعی در مدرسه تأمین می‌شود؟
- آیا در کلاس من با هریک از دانش‌آموزان با احترام رفتار می‌شود و به او همانند بقیه نگریسته می‌شود؟
- آیا در کلاس من با هر فراگیرنده به مثابه عضو مؤثر و ارزشمند کلاس برخورد می‌شود؟
- آیا تلاش کرده‌ام تا همه‌ی دانش‌آموزان در گروه‌های چند فرهنگی کار کنند و با یکدیگر به گفتوگو و مبادله اطلاعات بپردازند و احساس کنند که عضو مؤثری برای گروه هستند؟
- آیا همه دانش‌آموزان به طور یکسان به خدمات خاص مدرسه دسترسی دارند؟
- آیا موارد فوق در مورد کل محیط مدرسه نیز مصداق دارد؟
فعالیت‌های کلاسی در آموزش چندفرهنگی
فعالیت‌های کلاسی، اجزاء ضروری آموزش چندفرهنگی هستند. لازم است که فعالیت‌های کلاسی با هنجارهای اجتماعی متفاوت کودکان و ارزش‌های فرهنگی آن‌ها منطبق شود تا بتواند یادگیری این کودکان را به شکل مناسبی تحقق بخشد. علاوه بر این، فعالیت‌های کلاسی باید به گونه‌ای باشد که مفهوم تفاوت‌های فرهنگی را مورد تأیید قرار دهد و بر آن ارزش نهد.
برخی فعالیت‌های کلاسی به شرح زیر هستند:
- از دانش‌آموزان بخواهید درباره موضوعات مربوط به فرهنگ‌های گوناگون داستان‌های کوتاهی بنویسند یا در این باره به پژوهش و گفتوگو بپردازند.
- درباره‌ی قانون اساسی و حقوقی که برای اقوام و ملیت‌های مختلف در نظر گرفته است، بحث کنید.
- دانش‌آموزان را به بازدید از نقاطی ببرید که به فرهنگ‌های غیر غالب متعلق است و درباره سهم آن‌ها در اعتلای کشور صحبت کنید.
- درباره‌ی نحوه متفاوت زندگی اقوام و گروه‌های فرهنگی بحث کنید و وجوه گوناگون زندگی آن ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید.
- در بحث‌های گروهی مسئله- محور، به دانش‌آموزان کمک کنید که به عدالت اجتماعی فکر کنند، ارزش‌هایشان را محک بزنند و در صورت داشتنِ عقیده‌ای خاص، نتایج و جوانب اعتقادات‌شان را بررسی کنند.
- موضوعات نمایشی، هنری و فعالیت‌های کلاسی باید به گونه‌ای انتخاب شوند که شناخت فرهنگی و قومی را در کودکان برانگیزندو در اجرای نمایش می‌توانید نقش‌های غیرکلیشه‌ای متعلق به فرهنگ‌های مختلف را از دانش‌آموزان بخواهید.
- در مورد خردسالان می‌توانید نمایش‌هایی عروسکی ترتیب دهید که در آن‌ها هر عروسک نماینده‌ی قوم یا فرهنگی خاص باشد. داستان را طوری انتخاب کنید که تعصب را کاهش دهد.
برای مشاهده فعالیت‌های چندفرهنگی بیشتر در دروس فارسی، اجتماعی و ریاضیات، مقاله‌ی دکتر علیرضا صادقی (استادیار دانشگاه علامه طباطبایی) را در این آدرس ببینید. خواندن این مقاله را به تمامی معلمان دلسوز توصیه می‌کنیم.
منابع:
آموزش چندفرهنگی به مثابه‌ی رویکردی در آموزش و پرورش، محمدجواد جعفری، فصلنامه تعلیم و تربیت(آموزش و پرورش)، ۱۳۷۹، شماره ۶۳، صص ۲۶-۹.
روانشناسی تربیتی، جان دبلیو سانتراک، نشر مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، تهران، ۱۳۸۷، فصل ۵: گوناگونی فرهنگی- اجتماعی.
نویسنده:
فاطمه گزین – کارشناس ارشد روانشناسی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.