مجموعه نکات تربیتی برای رشد و پرورش دختران

دختر شما باید مستقل و منطقی باشد، به خانواده و نزدیکانش مهر بورزد و بداند او را دوست دارند. این‌ها سبب خودباوری و عزت نفس او می‌شوند، و او را یاری می‌دهند تا زندگی شادتر و پربارتری را تجربه کند و در موقعیت‌های دشوار بهتر تصمیم بگیرد. در این متن نکاتی را گرد آورده‌ایم که به کار بستن آن‌ها می‌تواند شما را برای رسیدن به این اهداف یاری دهد.

در مورد انتظاراتی که از دخترتان دارید عمیقا فکر کنید. عقیده‌ی شما درباره زنانگی تأثیر مستقیمی در تربیت فرزند دخترتان خواهد داشت. نمونه‌های زنانگی که این‌ روزها وجود دارد بسیار زیاد است از یک مدل معروف تا خانه‌داری زحمت‌کش، اما برای شما کدام مهم‌‌تر است؟

برای فهم این موضوع، انتظارات و تمام قضاوت‌های باارزش خود را فهرست کنید. آیا دختر شما باید در درس ریاضی قوی باشد؟ آیا قاطع بودن مهم است؟ می‌خواهید دخترتان اهل ناز و نوازش باشد؟ یک دختر خوب با یک دختر بد چه تفاوت‌هایی دارد؟ آیا هوشمندی یک توانایی مثبت در خانم‌هاست؟ توانایی درک دیگران، احساس همدلی و مهارت‌های ورزشی چقدر اهمیت دارد؟ چابکی و ظاهر خوب کجای لیست قرار می‌گیرند؟ الگوهای موفق زنانه را چه کسانی می‌دانید و این الگوها چه ویژگی‌هایی دارند؟

فهرست خود را با فهرست همسرتان مقایسه کنید و درباره‌ی آن گفتگو کنید. می‌توانید برخی از انتظاراتتان را با افراد آگاه‌تری نیز در میان بگذارید و در صورت لزوم درباره‌ی آن‌ها تجدید نظر کنید.

اوقاتی را با او سپری کنید: دخترتان نیاز دارد که اوقاتی را بدون اضطراب با شما سپری کند. وقتی که با فراغ خاطر در کنار او وقت می‌گذرانید و توجه کامل خود را به او معطوف می‌کنید، دخترتان احساس اعتماد به نفس و اهمیت‌داشتن می‌کند. سعی نکنید نبودن در کنار دخترتان را با خرید هدیه جبران کنید، واقعیت این است که هدیه جای حضور شما را نمی‌گیرد. می‌توانید:

با او بازی کنید.
او را در حال انجام فعالیت مورد علاقه‌اش تماشا کنید یا به او ملحق شوید.
برخی کارهای خانه را در با او انجام دهید یا از او بخواهید که هنگام انجام این کارها در کنارتان باشد.

عزت‌نفس یکی از بهترین هدیه‌هایی است که والدین می‌توانند به دختران اعطا کنند: عزت‌نفس بالا یعنی همواره و بدون در نظر گرفتن شکل ظاهری، رفتار و توانایی‌های فردی، خودتان را دوست‌داشتنی و ارزشمند بدانید. اگر خودتان را ارزشمند بدانید، بهتر می‌توانید از حق و حقوقتان دفاع کنید و مراقب جسم‌ و روحتان باشید. طبق آمارهای موجود زنانی که عزت‌نفس بالایی دارند، به مراتب کمتر مورد آزار و خشونت قرار می‌گیرند.

همچنین دخترانی که دارای خودباوری هستند، معمولا نسبت به آنچه که می‌توانند انجام بدهند و به دست آورند، خوش‌بین‌ترهستند و افرادی که فاقد خودباوری هستند، از شک و تردیدی فراگیر نسبت به خود سرشار می‌شوند که آن‌ها را آماده‌ی پذیرش احساس گناه، شرمساری و احساس بی‌لیاقتی می‌کند. برای افزایش عزت نفس در دخترتان خوب است که به موارد زیر هم توجه کنید:

احساس حمایتگری از جانب شما می‌تواند باعث افزایش عزت نفس دخترتان شود. از این اندیشه بر حذر باشید که «کسی حامی من نیست، من نیازی به حمایت ندارم؛ پس دختر هم همین‌طور است.» حواستان باشد که او با شما متفاوت است.
عزت نفس فرزندان، با میزان محبتی که دریافت می‌کنند، مرتبط است. وقتی دختری از جانب والدین خود محبت دریافت می‌کند، احساس می‌کند که دوست‌داشتنی و ارزشمند است.

محبت بدون قید و شرط خود را به دخترتان ابراز کنید: محبت را می‌توان هم به صورت جسمانی نشان داد و هم غیرجسمانی؛ با تماس بدنی با دخترتان ارتباط برقرار کنید. گاهی تماس بدنی، بهتر از کلمات می‌تواند مقصود شما را برساند. (برای مثال، لمس مثبت، در آغوش گرفتن و یا گذاشتن دست‌تان به دور شانه‌های دخترتان). دختری که هرگز لمس نشود، ممکن است احساس نادیده گرفته شدن و شرمندگی کند و به راحتی قربانی سوءاستفاده دیگران شود. حواستان باشد کتک زدن فرزندان ـ حتی یک دختر کوچک- معمولاً آسیب عمیقی به آن‌ها می‌زند. ممکن است که کودک خشم شما را نشانه‌ی طرد خویش تعبیر ‌کند، و از شما دور شود.

اما بعضی از کودکان تماس بدنی را دوست ندارند و دلشان نمی‌خواهد که در آغوش گرفته شوند. در این صورت اصرار نکنید، راه‌های دیگری را برای نزدیک شدن، تجربه کردن، با هم بودن و نشان دادن محبت خود بیابید. برای مثال می‌توانید با او گفت‌وگو کنید، کنار یکدیگر بنشینید و به کتاب، مجله یا تلویزیون نگاه کنید یا تلاش کنید که اوقات خوبی را با او بگذرانید.

کاری کنید که دخترتان احساس کند به جایی و کسی تعلق دارد: تعلق داشتن به خانواده، گروه اجتماعی ، باشگاه یا مدرسه، برای هر دختری نشانه‌ی آن است که او را می‌خواهند و در جمع می‌پذیرند.

اگر دختری احساس کند که به خانواده تعلق ندارد، (مثلا به خاطر نادیده گرفته شدن یا سرزنش زیاد)، احتمالا این تأیید و حس عضویت را در جای دیگری می‌جوید و در پی کسانی می‌رود که لذت و مقام را در راه‌هایی خطرناک و نامشروع جست‌وجو می‌کند. مدگرایی گاهی به دلیل برآورده نشدن صحیح این نیاز می‌باشد.

دخترتان را به درستی تحسین کنید: بعضی از پدر و مادرها بر این باورند که تحسین، دختران را خودپسند یا تنبل و از خود‌راضی بار می‌آورد؛ در حالی‌که تحسین شدن و مورد توجه قرار گرفتن، معمولا موجب می‌شود که دخترها در راستایی که تشویق و تحسین می‌شوند، بیشتر تلاش کنند.

تحسین مناسب نیازمند آن است که رفتاری که قابل تحسین بوده است را بینید، آن را بیان کنید و نسبت به آن رفتار توجه نشان دهید.
دقیق برخورد کنید: کار خوبی را که دخترتان انجام داده بیان کنید؛ نه اینکه از دخترتان صرفا به خاطر زیبایی یا هوش و ذکاوتش تعریف کنید. تحسین شما باید انگیزه‌ای برای حرکت رو به جلو به دخترتان بدهد. بنابراین چیزی را تحسین کنید که با تلاش بیشتر، بتوان بهبود بخشید.
می‌توانید برخی از ویژگی‌های اخلاقی یا مهارت‌های دخترتان را در تحسین کردن، مورد نظر قرار دهید: مهارت‌های فکری (انتخاب‌ها، افکار، حل مشکلات)، مهارت‌های اجتماعی(مفید بودن، درک، مشارکت و انعطاف پذیری)، مهارت‌های جسمانی(دویدن، از درخت بالا رفتن، ساختن اشیاء و حرکت‌های ورزشی) و ویژگی‌های اخلاقی (صداقت، صرفه‌جویی، همدلی) و … .
حداقل یک بار در روز، نکته‌ای سزاوار تحسین بیابید و فرزندتان را تحسین کنید.

بگذارید دخترتان بعضی از مسائل خصوصی را برای خود نگه دارد: دست یافتن به استقلال و خودمختاری، یکی از مراحل ضروری رشد دختران است. کنترلگری زیاد والدین به برآورده‌شدن نیاز فرزندان به استقلال آسیب می‌زند. اگر نیاز یک دختر به استقلال و خودمختاری برآورده نشود، ممکن است که او با شیوه‌هایی اشتباه این نیاز خود را نشان دهد. به عنوان مثال کنترل بر تن می‌تواند یکی از شیوه‌های غلط بروز نیاز به استقلال باشد. کنترل بر تن به شکل‌ انواع تتوها، مدل‌ها و رنگ‌ موهای خاص، استفاده افراطی از زیورآلات، مقابله کردن با پوشش مرسوم و … خود را نشان می‌دهد. بنابراین بهتر است که در مواردی که کم آسیب‌تر است، به دخترتان اجازه‌ی استقلال بدهید. حواستان باشد که:

هرگز به دفتر خاطرات دخترتان سَرَک نکشید. اگر نسبت به چیزی مشکوک هستید و لازم می‌دانید مداخله کنید، مستقیماً از خودش بپرسید.
سعی کنید حریم‌های خصوصی امنی برای دخترتان ایجاد کنید؛ فضایی خصوصی در خانه و یا زمانی خصوصی در ساعات پس از مدرسه.
بعضی از نوجوانان که احساس می‌کنند مورد کنترل پدر و مادرشان قرار گرفته‌اند، یک دنیای خصوصی خیالی در ذهنشان می‌سازند و به آن پناه می‌برند؛ دنیایی که سرشار از تخیلات یا مخفی‌کاری است؛ گاهی این دنیای خیالی جای دنیای واقعی را می‌گیرد و این فضا به دخترتان آسیب می‌زند.

به دخترتان حق انتخاب بدهید: تا زمانی که یک دختر در مواجهه با حق انتخاب قرار نگیرد، نمی‌تواند آنچه را واقعا دوست دارد کشف کند. افزون بر این، دختران خردمند باید از توانایی تصمیم‌گیری‌های آگاهانه و مسئولانه برخوردار باشند. اگر دختر شما اولویت‌های خود را بداند و به قدر کافی به آن‌ها اطمینان داشته باشد تا بتواند در برابر فشار خارجی مقاومت کند و بتواند عواقب انتخاب‌هایش را در زندگی خویش و دیگران بفهمد، مسئولانه زندگی کردن را یاد می‌گیرد. بنابراین:

به دختران خردسال این امکان را بدهید که گاهی نوع پوشش، بازی، دوستان و داستانی را که در موقع خواب باید برایشان خوانده شود، خودش انتخاب کنند.
وقتی به فرزندتان حق انتخاب می‌دهید، پیش از این‌که او پاسخ بدهد، از اعلام نظر خود خودداری کنید.
می‌توان به دختران بزرگ‌تر اجازه داد زمان و مکان انجام دادن تکلیفشان، برنامه تلویزیونی (البته نه مقدار آن)، شیوه‌های خرج کردن پول توجیبی و غیره را خودشان انتخاب کنند.
گاهی می‌توانید از انتخاب کنترل شده استفاده کنید. یعنی به دخترتان اجازه بدهید که از میان «این/ یا آن» یکی را انتخاب کند. «این/یا آن» دو گزینه هستند که از نظر شما هر دوی آن‌ها قابل پذیرش هستند. اما انتخاب از میان این دو گزینه را به دختران واگذار می‌کنید. دقت کنید که انجام انتخاب‌هایی که ارائه می‌دهید، امکان‌پذیر باشد.

تفکر و تأمل را تشویق کنید: هنگام تفکر آنچه را که روی داده بررسی می‌کنیم و از خودمان می‌پرسیم: «چرا»، «چگونه» و «چه می‌شد اگر؟» تأمل کردن یعنی «با خود مشورت کردن و عمیق اندیشیدن». لازمه‌ی تأمل کردن مرور تجربیات و گفت‌وگویی خاموش با خویشتن است. این کار خودآگاهی را افزایش می‌دهد و به انسان کمک می‌کند تا زندگی خود را دریابد، و عمیق‌تر زندگی کند. بنابراین:

هر شب به عنوان بخشی از برنامه شبانه اتفاقات روز را با دخترتان مرور و بازگویی کنید و از او بخواهید نظرش را در مورد هر دو جنبه‌ی خوب و بد وقایع بیان کند.
خودتان نیز این کار را انجام دهید: به او بگویید: «نمی‌دانم آیا می‌توانستم آن کار را طور دیگری انجام دهم؟» یا اینکه: «وقتی که آن اتفاق افتاد واقعاً احساس هیجان/خشم کردم.» این جمله‌ها تأمل در رفتار را نشان می‌دهد.
هنگامی که دخترتان کتاب داستان میخواند یا با هم فیلمی می‌بینید، در صورت امکان، درباره‌ی وقایع و شخصیت‌ها با هم گفت‌وگو کنید.

به او فرصتی برای استراحت و تمدد اعصاب بدهید: دختر شما نیز درست مانند شما به اوقاتی برای «فراغت» نیاز دارد. اغلب اوقات زمانی که فرزندان ما ساکت هستند، در وجود خویش کنکاش می‌کنند. این کنکاش بخشی از مراحل رشد فرزندان ما است. مشاهده‌ی این مسئله نباید باعث خشم یا دستپاچگی پدر و مادر شود. اوقات فراغت به مفهوم فرصتی برای آرامش، در خود فرو رفتن، استراحت و یا حتی گریختن از خود است. همچنین به معنای آسایش، راحتی و شادی ناشی از تنها بودن نیز هست. هر دختر به طریق خاص خود تمدد اعصاب می‌کند. ممکن است، یکی لمیدن جلوی تلویزیون زا ترجیح بدهد و دیگری بازی با حیوان خانگی را انتخاب کند، به موسیقی گوش دهد، بنویسد و یا نقاشی بکشد.

با دخترتان صمیمانه گفت‌وگو کنید و افکار و احساسات خود را توضیح دهید: دختر شما در صورتی شناسایی و ابراز افکار و احساساتش را به دقت و به راحتی می‌آموزد، که ببیند شما نیز به همین گونه عمل می‌کنید. بنابراین:

وقتی واکنش‌هایتان را نسبت به رفتار دخترتان توضیح بدهید، او می‌آموزد که واکنش شما را پیش‌بینی کند و تفکر، حساسیت و مسئولیت بیشتری در رفتار خود نشان دهد.
اگر دخترتان قسم می‌خورد، از او بخواهید واژه‌ی دیگری بیابد تا برای بیان آنچه که می‌گوید از آن استفاده کند و خودتان هم همین‌کار را انجام دهید.

درباره‌ی تغییرات رشدی دخترتان با او صحبت کنید؛ زمانی که دخترتان هشت‌ساله می‌شود لازم است درباره‌ی قاعدگی، بلوغ و تغییرات جسمانی این دوره با او حرف بزنید. شاید تا زمانی که علایم بلوغ در دخترتان ظاهر نشده است، تصور این که لازم است با دخترتان درباره‌ی ‌ بلوغ و قاعدگی صحبت کنید، سخت باشد. اما باید بدانید اگر دخترتان بین هشت تا ده سال دارد، بدن او تقریباً روند بلوغ را آغاز کرده است و مراحل بلوغ حتی قبل از اینکه شما متوجه تفاوت‌های ظاهری آن شوید آغاز خواهد شد.

تقریبا همه‌ی دخترانی هشت تا چهارده ساله، در انتظار شروع اولین قاعدگی خود هستند. همه دختران قبل از قاعده شدن در مورد بلوغ و قاعدگی از دوستانشان یا از طریق تلویزیون چیزهایی می‌شنوند اما در بسیاری از اوقات این اطلاعات نادرست است. اگر دخترتان هشت ساله است احتمالاً در مورد این مسئله بسیار کنجکاو است اما نمی‌داند چگونه باید سؤالات خود را مطرح نماید. بنابراین:

خوب است که زمانی را برای به یاد آوردن تجارب دوران بلوغ خود ( چه مثبت چه منفی) اختصاص دهید. بدین شکل خواهید توانست برای پیشگیری از القای تصورات منفی و اطلاعات نادرست به دخترتان ایده‌های بهتری به دست آورید. می‌توانید داستان شروع قاعدگی خود را بنویسید. بدین وسیله به‌روشنی به خاطر می‌آورید که در آن دوره به شما چه گذشته است.

درباره‌ی افزایش توده‌ی بدنی به دخترتان بگویید: پیش از بلوغ، بدن دختران تنها ۱۲ درصد چربی دارد؛ ولی هنگام بلوغ این میزان به ۱۸ تا ۲۸ درصد می‌رسد. این چربی‌ در رانها، باسن، سینهها و نشیمنگاه آنها جمع میشود و در شکلگیریِ اندامهای زنانه و توانایی باروری دختران و قاعدگیِ به‌موقع آنان، نقش مهمی دارد. بافت چربی، در ساختن بعضی از هورمونهای زنانه، به بدن زن کمک میکند. آگاه کردن دختران جوان، درمورد فواید افزایش طبیعی چربی بدنشان، ضروریست چراکه ممکنست با توجه به حساسیتهای موجود درمورد تناسب اندام، این افزایش تودهی بدنی که به نسبت دوره کودکی بارز است، برای دختران نوجوان ناخوشایند به نظر برسد.

درباره‌ی «تصویر بدنی» غلط با دخترتان گفت‌وگو کنید: متأسفانه اغلب دختران از زمان کودکی با این پیام ناسالم احاطه می‌شوند که لاغر و زیبا باشند. این پیام‌ها از تلویزیون، فیلم‌ها، تبلیغات و رسانه‌های اجتماعی به آن‌ها القا می‌شود. در اغلب رسانه‌ها تاکید بیش از حدی بر رژیم غذایی و لباس و اینکه دختران چگونه باید باشند وجود دارد. اما والدین می‌توانند تأثیر زیادی بر احساس ارزشمندی دختران داشته باشند. شما می‌توانید با تذکر به دختران مبنی بر اینکه آنچه می‌بینند ساختگی و ناسالم است، با این پیام ها مقابله کنید. همچنین می توانید با مشارکت دادن دخترتان در فعالیت‌هایی مانند ورزش، موسیقی یا هر چیز دیگری که باعث ایجاد مهارت می شود، به ایجاد عزت نفس در او کمک کنید. حواستان باشد که:

ظاهر دخترتان را همان‌گونه که هست بپذیرید و به او نشان دهید که ارزشمندی او بیش از آن‌که در قیافه یا هیکلش باشد، در افکار، رفتار و انتخاب‌های او متجلی می‌شود.
از متمرکز کردن فکر بر روی هیکل یا ظاهر او جلوگیری کنید و اندام دخترتان را از جنبه‌ی مثبت یا منفی یا هیکل هر کس دیگری مقایسه نکنید.

دخترتان را با دیگران مقایسه نکنید: از تفاوت‌ها استقبال کنید؛ این حق هر کودک است که متفاوت به نظر برسد و پاسخ متفاوتی بدهد؛ چون هر کودکی منحصر به فرد است. بنابراین:

دخترتان را با دیگران مقایسه نکنید. اگر ویژگی یا رفتار خوبی را در یک نفر می‌پسندید، درباره‌ی آن ویژگی با دخترتان صحبت کنید.
دخترتان را با ظاهر یا کاری که وقتی هم‌سن او بودید انجام می‌دادید، مقایسه نکنید؛ او شخصیت مستقلی است و مانند شما نیست.

منابع:

۱۰۰ نکته در شناخت دنیای دختران، الیزابت هارتلی بروئر، آناهیتا آذری، انتشارات قدیانی ۱۳۸۵
کلیدهای تربیت و رشد دختران، جیسلا پروشف و استیو بیدالف، حسان صادقی، انتشارات صابرین ۱۳۹۴

نویسنده: ساناز هادی‌پور، کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی