سلامت روان برای همه، و با یاری همه (سخنرانی ویکرام پاتل)

اسهال کودکان، دومین عامل اصلی مرگ کودکان زیر ۵ سال در سراسر جهان است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، در سال‌های اخیر هر ساله حدود ۵۲۵ هزار کودک بر اثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند. اگر بخواهیم بیماری‌های با آسیب‌زایی جدی را از حیث گسترش در جهان رده‌بندی کنیم، این بیماری در میان رتبه‌های نخست جای دارد.

شاید تعجب کنید اگر بدانید بیماری دیگری که در رتبه‌های نخست جا می‌گیرد، افسردگی است. «ویکرام پاتل»، کسی است که این نکته را در این سخنرانی یادآور می‌شود. او روانپزشکی برجسته است که بخش مهمی از زندگی حرفه‌ای خود را صرف گسترش سلامت روان در مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته کرده است.

نکته‌ی مهمی که از سخنان پاتل به دست می‌آید، این است که وقتی در مقام مقابله با این دو بیماری بر می‌آیید، تفاوت بسیار مهمی را مشاهده می‌کنید. برای درمان اسهال کودکان، روش‌های پیشگیری و درمان نسبتاً ساده هستند و پزشکان و پرستاران آموزش‌دیده‌ی نسبتاً زیادی می‌توانند در این حوزه مردم را یاری رسانند، اما در مورد افسردگی، در بسیاری از نقاط دنیا، چنین نیست. آماری که پاتل ارائه می‌کند شوکه‌کننده است: در زیمباوه، با ۹ میلیون نفر جمعیت، تنها ۱۲ روانپزشک وجود دارند که همگی هم در پایتخت ساکن‌اند.

حتی در کشوری مثل هند نیز تعداد متخصصانی که می‌توانند در درمان بیماری‌هایی همچون افسردگی یاری‌گر مردم باشند با تعداد کافی فاصله‌ی زیادی دارد. پاتل می‌گوید اگر بخواهیم نسبت تعداد روانپزشک به جمعیت در هند شبیه به انگلستان باشد، باید ۱۵۰،۰۰۰ نفر روانپزشک در هند مشغول به کار باشند. اما تعداد واقعی چند نفر است؟ فقط ۳۰۰۰ نفر.

وقتی طیف گسترده‌ی بیماری‌های روانی و تعداد زیاد مبتلایان به این بیماری‌ها را در نظر بگیریم، منابع کم و تعداد اندک متخصصین نشانگر یک فاجعه است. طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی، امروزه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون نفر درگیر بیماری‌های روانی هستند، بیماری‌هایی همچون اوتیسم، افسردگی و اضطراب، شیزوفرنی، و زوال عقل. در واقع، اغلب ما اگر کمی فکر کنیم، کسی را در میان آشنایانمان به یاد می‌آوریم که درگیر چنین بیماری‌هایی باشد.

اما در مقابل این فاجعه چاره چیست؟ ویکرام پاتل یک ایده‌ی ساده را پیگیری کرده و به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است؛ ایده‌ای که پیش از این در پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی به کرّات استفاده شده: کمک گرفتن از مردم عادی به عنوان همیاران سلامت روان.

در بدو امر، ممکن است به نظر برسد که وظیفه‌ی درمان بیماران روانی برای مردم عادی وظیفه‌ای دشوار است، اما پاتل می‌گوید که با ساده کردن دانش و اکتفا به ضروریات، می‌توان دانش لازم را به مردم منتقل کرد. در سه آزمایش ترتیب داده شده توسط پاتل و همکارانش، روشن شد که مردمی که به عنوان همیار سلامت روان آموزش دیده بودن، توانستند به خوبی در درمان افسردگی مراجعان ایفای نقش کنند. آمار بهبود یافتگان مراجعان به این مراکز، بین ۷۰ تا ۹۰ درصد بوده است.

پاتل یادآوری می‌کند که یاری گرفتن از مردم به عنوان همیاران سلامت روان، در کشورهای توسعه‌یافته نیز حائز اهمیت است. او می‌گوید در این کشورها سلامت و بهداشت به مفهومی بسیار دور و تخصصی تبدیل شده، و اثری از آن در جوامع محلی دیده نمی‌شود. فعال کردن همیاران سلامت، نه تنها می‌توانند دوباره خدمات بهداشتی را قابل دسترس و دست‌یافتنی، بلکه آن را از اساس نیرومندتر کنند. این روش افرد عادی را توانا می‌کند که هر یک خدمات سلامت را در جامعه‌ی خود رواج دهند، و خود نیز نگهبانان بهتری برای سلامت خود و نزدیکانشان باشند.

پاتل این را «دموکراتیزه شدن» دانش پزشکی می‌نامد.